Ən böyük uğur-həyati bacarıqlara yiyələnmək

İnteqrativ şəraitdə qurulan dərslər təfəkkür çevikliyinin  inkişafını təmin edən mühüm şərtlərdəndir.

Müəllimin təlim prosesində əldə etdiyi nailiyyətlərin əsasında, fikrimcə, şagird qəlbini ələ almaq, onun məhəbbətini qazanmaq, sinifdə mənəvi-psixoloji mühiti təmin etmək bacarığı dayanır. Hər bir şagird qəlbinin öz incəlikləri, öz sirli aləmi var. Müəllim elə psixoloji, metodik hazırlıq qabiliyyətinə malik olmalıdır ki, hər bir şagirdinə onun mənəvi psixoloji aləminə müvafiq yanaşmaqla, şagirdinin mənəvi aləminin formalaşmasına müsbət təsir göstərə bilsin. Haqqında bəhs edəcəyim Bakının Sabunçu rayonundakı 67 nömrəli tam orta məktəbin ibtidai sinif müəllimi Ülviyyə Aslanova da məhz belə müəllimlərdəndir. Ülviyyə Aslanovanın tədris prosesinə pedaqoji yanaşmasının əsasında da məhz şagird qəlbinin, şagird istəklərinin, arzularının təmin olunması dayanır. Müşahidə etdiyim riyaziyyat və Azərbaycan dili dərslərinin hər

birində o, tamamilə fərqli-fərqli metodikalar tətbiq etsə də, qarşısına qoyduğu məqsəd dəyişməmişdi: yaratdığı mənəvi-psixoloji mühitdə şagirdlərinə daha çox sərbəstlik verməklə öyrətmək, həyati bacarıqlar aşılamaq. Mən Ülviyyə Aslanovanın şagirdlərinin simasında əsl yaradıcı müəllimin yaratdığı əsərin şahidi oldum. Bu balaca fidanların gələcəyinə məndə böyük inam hissi yarandı. Onun bəzi məqamları ilə sizin də tanış olmağınızı istərdim.

 Mübarizə həm də rəqabət əhval-ruhiyyəsi yaratmışdı

Müşahidə etdiyim riyaziyyat dərsinin mövzusu “Toplama və çıxma əməllərinin qarşılıqlı əlaqəsi” idi. “Zəkalar”, “Bilik”, “Düşüncə”, “Təfəkkür”, “Məntiq” qruplarına ayrılan ikincilər “Toplama və çıxma əməlləri arasında hansı əlaqələr var” tədqiqat sualı ətrafında araşdırma apardılar. Həzin musiqi sədaları altında sinifdə, sözün həqiqi mənasında, yarışma başlandı. Burada bir məqama toxunmaq istərdim ki, Ülviyyə müəllimin ali təhsil aldığı Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində əlavə musiqi ixtisasına yiyələnməsi dərsin müəyyən mərhələlərində musiqinin ecazkar imkanlarından istifadə etməsinə yardımçı olurdu. Hiss olunurdu ki, sinif bütünlüklə hər bir dərsdə mübarizə əhval ruhiyyəsinə kökləndirilib. Müəllim hələ ilk gündən bu hissi formalaşdırmağı bacarmaqla, əslində təlim marağını təmin edə bilib. Bunu şagirdlərin baxışlarından belə hiss etmək mümkün idi. Mübarizə həm də rəqabət əhval-ruhiyyəsi yaratmışdı. Qrup işlərinin təqdimatı zamanı da bunu görmək mümkün idi. Heç bir şagirdin çıxışı digərini təkrarlamır, yaradıcı yanaşma, şagirdlərin özlərinin müstəqil fikirləri  sezilirdi. Ülviyyə müəllim qarşıya qoyduğu problemi ümumsinif probleminə çevirməyə nail olmuşdu. Hər bir qrupa ayrı-ayrı suallar ünvanlansa da, əslində mübarizə bir problemin aradan qaldırılmasına yönəlmişdi. Və rəqabət hiss olunsa da, hamının eyni məqsəd uğrunda çalışdığı duyulurdu.

Problem üzərində düşünmək, işləmək şagirdi əqli-intellektual cəhətdən mərhələ-mərhələ inkişaf etdirir

Ümumiyyətlə, sinifdə problem situasiya yaratmaq və şagirdləri bu problem ətrafında səfərbər etmək müəllimin ustalığına işarədir. Ülviyyə müəllim sinifdə belə mühit yaratmaqla haqlı olaraq hesab edir ki, həqiqət problemlərin araşdırılmasından, fikir müxtəlifliyindən doğulduğu kimi, bu, eyni zamanda şagirdin əqli yetkinləşməsinə, mənən formalaşmasına da yol açır. Problem üzərində düşünmək, işləmək şagirdi əqli-intellektual cəhətdən mərhələ-mərhələ inkişaf etdirir. Şübhəsiz ki, Ülviyyə müəllimin dərs prosesində istifadə etdiyi həzin musiqi də dərketmənin, yaradıcı fəaliyyət göstərmənin stimullaşdırılımasına yönəlmişdi. Əslində riyaziyyat dərsi olsa da, müəllim ustalıqla keçidlər edir, musiqi, həyat bilgisi ilə inteqrasiya aparırdı. Bu da öz növbəsində dərsin mənimsətmə imkanlarını genişləndirməyə xidmət edirdi. Ümumiyyətlə, inteqrativ şəraitdə qurulan dərslər təfəkkür çevikliyinin  inkişafını təmin edən mühüm şərtlərdəndir. Onun tətbiq etdiyi metodik yanaşma, əgər ilkin mərhələdə təfəkkür çevikliyinin inkişafına yönəlmişdirsə, dərsin növbəti mərhələlərində artıq təfəkkürün realizəsinə, yəni öyrədilənlərin tətbiqinə hesablanırdı. Və o, bunu uğurla tətbiq etməyi bacarırdı. Çalışırdı ki, proses hər bir şagirdi əhatə etsin və hər bir şagirdin məhsuldar fəaliyyəti təmin olunsun. Bəs o, buna necə olurdu? Birinci növbədə Ülviyyə Aslanovanın qoyduğu suallar, doğrudur, mövzudan yaranırdı, amma hər bir sualın məzmununda bir həyatilik var idi. Bu tendensiya Azərbaycan dili dərsində də davam etdi. Həm də daha da genişliyi ilə... Əslində mövzu da buna şərait yaradır, müəllim bu imkanlardan istifadə etməklə cəmiyyətin problemlərini şagirdlərin anladıqları səviyyədə sinifə gətirməyə və onun aradan qaldırılması yollarını birgə düşünməyə çalışırdı. Görkəmli Azərbaycan şairi Abbas Səhhətin “Ayı və şir” şeiri cəmiyyəti həm anlamaq, həm də anlatmaq baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Müəllimin qoyduğu “Artıq tamah baş yarar” tədqiqat sualı mövzunu anlamaq baxımından diqqətəlayiq idi. Uşaqlar da həm görkəmli şairin, həm də öz müəllimlərinin nə demək istədiklərini dərhal anladılar. Müəllimin izahatından sonra sinifdə işgüzar mühit yarandı. Əslində mən bundan çox məmnun oldum. Çünki həyatın, cəmiyyətin problemlərini, incəliklərini xarakterizə edən mövzulara şagirdlərin daha çox maraq göstərməsi təqdirəlayiq haldır. Amma burada bir nüansı da unutmaq olmaz. Gərək müəllim həyat gerçəkliklərini elə təqdim etsin ki, şagirdi yanlış istiqamətə yönəltməsin. Reallıq, bəzən isə acı həqiqətlər şagirdi ruh düşkünlüyünə də uğrada bilər. Amma təcrübəli müəllim reallığı elə təqdim edir ki, şagird həqiqəti müəllimin müşaiyəti ilə özü axtarıb tapsın, həyatın gerçəkliklərini dərk etsin. “Ayı və şir” mövzusu bu baxımdan böyük əhəmiyyətə malikdir.

Ülviyyə müəllimin dərs prosesnində şagirdlərinə fərdi yanaşması da diqqətimi cəlb edirdi. O, ayrı-ayrı şagirdləri fəallaşdırmaqla, tədriclə bütün sinfin eyni ahənglə işləməsini təmin edirdi. O, bununla çalışırdı ki, sinifdə zəif oxuyan şagirdləri də fəallaşdırsın, onları da dərs prosesinin bir parçasına çevirə bilsin. Əslində təcrübəli müəllim bu yanaşma ilə şagirdinin yalnız dərsə marağını deyil, eyni zamanda həyat eşqini təmin edir. Hiss edirdim ki, Ülviyyə müəllim zəngin mütaliəsinin nəticəsindən, geniş dünyagörüşündən çıxış edərək ayrı-ayrı səviyyələrə uyğun suallar qoyur, fərqli fərdi tapşırıqlar verir, hər kəsin müstəqil işləməsinə şərait yaradırdı. Və bütün bunları o, məharətlə həyata keçirirdi. Hər iki dərsdə qiymətləndirmənin şagirdlərin iştirakı ilə aparılması da şagird-müəllim əməkdaşlığı, qarşılıqlı anlaşma şəraitində keçən dərsin məntiqi nəticəsi kimi dəyərləndirilə bilər.

Riyaziyyat dərsində olduğu ki, Azərbaycan dili dərsində də şagirdlərin yaradıcı yanaşmasının, maraqlı təqdimatlarının şahidi oldum. Onlar “Ağıllı lövhə”də verilən tapşırıqları yaradıcılıqla yerinə yetirir, mövzunu məharətlə həyatla əlaqələndirir, öz mövqelərini bildirirdilər. Fikrimcə, bu, müəllimin ən böyük uğuru hesab oluna bilər.

Qısa arayış

Ülviyyə Aslanova ziyalı ailədə dünyada gəlib. Atası Salam müəllim ixtisasca dil-ədəbiyyat müəllimi olub. Evdə elmə, təhsil olan maraq ailənin hər bir üzvünə, o cümlədən Ülviyyəyə də sirayət edib. O, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetini  ibtidai təhsilin pedaqogikası və metodikası əlavə musiqi ixtisası üzrə bitirib. Ülviyyə müəllimin qardaşı Vaqif və İdris, bacısı Nüşabə də ali təhsilli müəllimdirlər.

O, 1988-ci ildə Zəngilan rayon Mədəniyyət şöbəsinin özfəaliyyət dərnəyinin rəhbəri kimi çalışıb. 1993-cü ildə Zəngilan rayonundakı 3 nömrəli tam orta məktəbdə ibtidai sinif müəllimi kimi pedaqoji fəaliyyətə başlayıb. 1995-ci ildən fəaliyyətini Bakı şəhəri Sabunçu rayon 215 nömrəli, 2011-ci ildən isə 67 nömrəli tam orta məktəbdə davam etdirir. O, 2013-cü ildə Təhsil Nazirliyinin “Qabaqcıl təhsil işçisi” döş nişanı ilə təltif edilib. Təhsil Nazirliyinin və Azərbaycan Təhsil Şurasının, eləcə də bir sıra digər təşkilatların keçirdiyi təlimlərdə, elmi-təcrübi konfranslarda iştirak edərək sertifikatlar, diplomlarla təltif olunub.  2011-ci ildə Azərbaycan Milli Valideyn Müəllim Assosiasiyası tərəfindən “Azərbaycan, Gürcüstan, Moldova və Polşada Valideyn-Müəllim hərəkatının inkişafı üçün təcrübə mübadilsinin  formalaşması”adlı 4 günlük təlim və beynəlxalq konfransda iştirak edib. Təhsil Nazirliyinin, eləcə də Təhsil Şurasının təlimlərində iştirak etməklə “Təlimçi” statusu qazanıb. “Promethean”İnteraktiv lövhələrdən istifadə üzrə təlim kursunda iştirak edib, “Müvəffəqiyyət” sertifikatına layiq görülüb.

B.MİKAYILLI