Təlimdə o zaman səmərəli
nəticə almaq mümkündür ki, müəllim tədris etdiyi fənlə bərabər şagird qəlbinin
bir parçasına çevrilə bilsin.
“Təhsil və zaman” qəzetində
dərc olunmuş bu yazıda 318 saylı tam orta məktəbin və Bakı Modern Məktəbin
müəllimi Şirin Məmmədovanın iş təcrübəsindən bəhs edilir...
Hər bir dərs müəllimin
yaradıcı əsəridir, deyirlər. Doğrudur. Amma müəllim yaradıcı dərsin ərəsəyə
gətirilməsi üçün yaradıcılıq potensialına malik olmalı, şagird qəlbinin
incəliklərini, onun arzu və istəklərini duymalı, ürəyi dərsin hər bir anı ilə
döyünməli, hər məqamı bir mənaya çevirməyi bacarmalıdır. Əldən verilən an bir
daha geri qayıtmayacaqdır. Məhz həmin anların dəyərini bilən, dəqiqələri,
saniyələri belə öyrənmək üçün mühüm amilə çevirən müəllim təlimdə nailiyyətlər
əldə etməyə qadir ola bilər.
Müəllimin yaradıcılıq imkanları dərsi yüksək
öyrədicilik səviyyəsində qurmağa imkan verir. Şagirdin yalnız keçilən mövzunun
mənimsəməsinə deyil, eyni zamanda mövzu ətrafında maraqlı məlumatlar əldə
etməsinə də imkan yaradır. Bakının Suraxanı rayonundakı 318 saylı tam orta
məktəbin kimya-biologiya müəllimi Şirin Məmmədova da belə müəllimlərdəndir. Onu
bir müddətdir ki, tanıyıram. Qəzetimizə “Kimyadan ümumiləşdirici dərs nümunəsi:Mendeleyevin
dövri qanunu və kimyəvi elementlərin dövri sistemi” adlı məqalə təqdim etmişdi.
Məqalə ilk baxışdan diqqətimi cəlb etdiyi üçün dərc etdik. Şirin müəllimlə
redaksiyada şəxsən tanış olub, ətraflı söhbət edəndən sonra isə təcrübəli müəlimin
iş təcrübəsi haqqında yazı hazırlamağı qərara aldım. Onunla söhbət edərkən
qarşında həqiqi mənada bir müəllimin dayandığına əmin olursan. Bəs bu əminlik
nədən yaranır? Müasir düşüncəlidir, eyni zamanda ənənviliyə, mənəvi dəyərlərə
qəlbən bağlı olan bir insandır. Geniş mütaliəsi var. Rəssamlıq qabiliyyətinə
malikdir. İngilis və rus dillərində sərbəst danışır. Fəal texnologiyalardan
bacarıqla istifadə edir. Müxtəlif ekoloji layihələrə qoşulur. Kimya-biologiya
elminin inkişaf tendensiyalarını, dünyada bu fənnin tədrisi təcrübəsizini
izləyir və onları öz dərsinə ustalıqla tətbiq edə bilir...Bunu onun dərsində
də, eləcə də dərsdən sonrakı söhbətimizdə də qətiləşdirə bildim. Onu da
qətiləşdirə bildim ki, peşəsini sevən və onu dərindən bilən müəllim necə olursa-olsun
şagirdi öyrədəcək. Yəni müəllimin təlim nailiyyətinin əldə olunmasının əsasında
məhz peşəyə sevgi və öyrətmə istedadı dayanır. Müşahidə eydiyim dərs “Kimyəvi
hadisələrin əlamətləri” mövzusunda idi. Məlumdur ki, istənlən bir fənnin
mükəmməl mənimsədilməsi onun ibtidaidən yüksək səviyyədə tədrisindən asılıdır.
Müəllim ilk dərslərdən başlayaraq şagirddə bu fənnə maraq da oyada bilər, onda
ikrah hissi də yarada bilər. Şirin müəllimin tutduğu yol birinci yoldur. 318
saylı tam orta məktəbdə təchizatlı kimya kabineti, laboratoriya olmasa da Şirin
müəllim istənilən mövzunun tədrisinə əyani-texniki baxımdan hazır vəziyyətdə
gəlir. O, özünün şəxsi vəsaiti hesabına əldə etdiyi reaktivləri, kimyəvi
maddələri mövzuların tədrisinə tətbiq etməklə dərsin öyrədicilik mahiyyətini
yüksək səviyyəyə qaldıra bilir. Lazımı avadanlıqları əldə edə bilmədikdə isə
onların məişətdəki əvəzedicilərindən istifadə edir. Məsələn: elektrik təcrübəsi
aparmaq üçün sadə qurğunu batareya və
naqillərdən istifadə etməklə qurur, indiqatorlar olmadıqda, müəyyən
rəngli bitkilərdən istifadə edərək (qırmızı kələm, otaq bənövşəsi) - indiqator
əldə edir. Hələ bir neçə ay bundan əvvəl
də Şirin müəllimin dərsində olduğu kimi canlı, öyrədici kimya dərsi müşahidə etmişdim.
Respublikanın əməkdar müəllimi Həqiqə Məmmədovanın verdiyi ustad dərsi həqiqi
mənada böyük marağa səsəb olmuşdu. Amma fərqli cəhət burasındadır ki, Həqiqə
müəllim təqdim etdiyi dərsi əyani-texniki vəsaitlərlə zəngin olan kabinetdə
aparmışdı.
Şirin Məmmədovanın dərsində
diqqət çəkən, maraq doğuran məqamlar çox idi. Birinci məqam o idi ki, o, dərsi
indi dövrümüz üçün mütərəqqi sayılan, təlim keyfiyyətinin yüksəldilməsinə,
şagirdin diqqətini dərs prosesinə cəlb edən, eyni zamanda müəllimin yaradıcı
işləməsinə, mənimsəmə faizinin yüksəlməsinə yol açan MİMİO lövhəsində aparırdı.
Şirin müəllimlə dərsdən əvvəl aramızda
olan qısa söhbəti xatırladım. O, deyirdi ki: “Şagirdlərdə yaranmış yüksək maraq
fənnin sonralarda mənimsənmə
keyfiyyətini xeyli artırır. Kimyanın tədrisinin əvvəlindən çox vacibdir ki,
uşaqlar yeni öyrəndikləri elmin yalnız nəzəri bilikləri təsviredici tərzdə
onlara çatdıran elm kimi yox, kimyanın - eksperimental, laboratoriya və ya
məişət səviyyəsində aparılan onlarca çevrilmələr əsasında tədris olunan bir elm
olduğunu görsünlər. Şagirdlərə bu elmin maraqlı, çətin və eyni zamanda
əyləncəli olduğu izah olunmalı və bu məqamda müəllimin ilk dərslərdən müxtəlif təcrübə və
eksperimentlər nümayiş etdirməsi məqsədəuyğundur.” Əslində Şirin Məmmədovanın
bu fikriləri təlim keyfiyyətinin yüksəldilməsinə yönəlmiş fikirlərdir və dərs
prosesində də bunun əyani şahidi oldum. Müəllim qeyd etdi ki çevrilmələrin iki
növü var. Fiziki və kimyəvi çevrilmələr. Müəllimin bununla əlaqədar təqdim
etdiyi sxem motivasiya üçün şərait yaratdı. – Uşaqlar, biz yağış yağacagını
qabaqcadan təxmin edə bilərik?,-deyə sinfə sual etdi. Şagirdlər: - Göyün
üzərini qara buludlar örtürsə, havada nəmişliyin faizi artırsa, hava soyuyursa,
ildırım çaxarsa, qaranquşlar torpağa yaxınlaşaraq uçarsa və s. - cavablarını
səsləndirdilər. - Doğrudur, bəs bütün bu
sadaladıqlarınıza nə ad vermək olar? Onları necə adlandırmaq olar? - əlamətlər
– deyə şagirdlər yerbəyerdən dilləndilər. Müəllimin üzündə razılıq ifadəsi
oxundu. Bu məqamda dərsin tədqiqat sualı
formalaşdırılır: Bəs kimyəvi çevrilmələrin (yəni kimyəvi hadisə və ya
reaksiyanın) baş verdiyini hansı əlamətlər bildirir?
Dərsin sonrakı mərhələsində
şagirdlər bu suala cavab vermək üçün dörd qrupa bölündülər. Hər qrupa bir
təcrübənin aparılması həvalə olunaraq, kimyəvi reaksiyanın baş verdiyini
bildirən əlamətin aşkarlanması tapşırıldı.
Birinci qrup barium xloridlə
natrium sulfat duzlarının məhlulları arasında gedən reaksiyanı apardı. Reaksiya
nəticəsində çöküntünün əmələ gəlməsi müşahidə olundu.
İkinci qrup ammonium xlorid və
kalsium hidroksid arasında quru halda
gedən reaksiyanı təşkil elədi. Duzaları yaxşıca qarışdırandan sonra,
təhlükəsizlik qaydalarında yazıldığı tərzdə maddələr qarışığı iylənildi. Xüsusi
iy hiss edildi və nəm lamkus kağızı qısa müddətə üzərində saxlanıldıqda - göy
rəngə boyandı.
Üçüncü qrup əvvəcə çay sodası
və sirkə turşusu arasında gedən reaksiyanın apardı. Reaksiya nəticəsində sürətli yaranan
köpük, qazın əmələ gəldiyi göründü. Sonra isə şagird tərəfindən stəkandakı
şəffaf əhəng suyundan nəfəs (karbon qazı) verilərkən, əhəng suyunun bulanması
müşahidə olundu ki - bu da kimyəvi hadisənin baş verməsini bildirirdi. Kalium
permanqanatın parçalanmasından alınan
maddənin təyini kimi istifadə olunan közərən çöpün alışıb yanması, qaz halında
alınan yeni maddələrdən birinin oksigen
olduğunun sübüta yetirilməsi reaksiysını
isə digər şagird yerinə yetirdi.
Dördüncü qrup qurğuşun nitrat
və kalium yodid arasında gedən reaksiyanı apardı. Nəticədə sarı çöküntünün
alınması yeni maddənin əmələ gəlməsinə dəlalət edirdi. Qruplar təcrübələrini
ardıcıl olaraq nümayiş masasında icra edir və beləliklə, öz təcrübələrindən
əlavə digər qrupların işini də izləyərək əlavə əlamətləri öz iş vərəqlərində qeyd edirdilər. Bir neçə
təcrübə də müəllim tərəfindən nümayiş olundu. Nümayişlər bitdikdən sonra
nəticələr təqdim edildi və müəllimin iştirakı ilə müzakirə aparıldı,
ümumiləşdirilib nəticələr çıxarıldı. Müəyyən olundu ki, kimyəvi reaksiyanın baş verməsini bildirən 5
əlamət aşkarlanır: 1. Rəngin dəyişməsi 2. Çöküntünün alınması 3. Qazın əmələ
gəlməsi 4. İyin çıxması 5. İstiliyin (işığın, alovun) ayrılması və ya istiliyin
udulması. Müəllim yaradıcı tətbiqetmə üçün sonrakı mərhələdə şagirdlərə
anlayışın çıxarılması tapşırığını verdi:
• 1.Mis məftili bir müddət
alovda qızdırdıqda nə dəyişir?
• 2. O – bəzi şəffaf məhlulları
bir-birilə qarışdırdıqda yarana, daha sonra digər maddə təsirindən yox ola
bilər. Söhbət nədən gedir?
• 3. Tabaşiri turşuya atdıqda və
limonadın butılkasını açdıqda oxşar nə baş verir?
• 4. Bəzi maddələrin saxlandığı
qabın ağzını açdıqda, o - «otaqda yayılır».
•
5. Biz onu almaqdan ötrü evdə metan qazını, odunu, kömürü istifadə
edirik. O nədir?
•
6. Soyuducunun iş prinsipi, nanəli saqqız və ammonium nitratın suda
həll edilməsi – sadalananların hamısında hansı eyni hadisə baş verir?
• 7. Vulkan reaksiyası zamanı
kimyəvi reaksiya baş verdiyini hansı əlamətlər bildirir?
Sonda yaradıcı tətbiqetmə
tapşırığının nəticələri ekranda qeyd olundu. Müəllim bütün mərhələləri nəzərə
alaraq lövhədə asılan qiymətləndirmə meyarlarına əsasən şagirdlərin biliklərini
qiymətləndirdi.
Ev tapşırığı kimi, istənilən
reaksiya əlaməti haqda animasiya və ya şəkillər, sxemlər vasitəsi ilə dərs resursu hazırlamaq tapşırıldı.
Şirin müəllim təcrübələri nümyiş etdirdikcə
sinifdəki qarşılıqlı əməkdaşlıq, həvəs, öyrənmə mühiti daha da optimallaşırdı.
Ümumiyyətlə, sinifdəki əməkdaşlıq mühiti, müəllim-şagird münasibətlərində hiss
olunan qarşılıqlı ehtiram özlüyündə təlim prosesinə müsbət təsir göstərirdi. Bu
isə Şirin Məmmədovanın pedaqoji ustalığını səciyyələndirən xüsusiyyətlərdəndir.
Bu təcrübəli gənc müəllim hələ pedaqoji fəaliyyətinin ilk çağlarından görkəmli
pedaqoq Suxomlinskinin bu fikirlərini özü üçün həyat amalına çevirmiş, təlimə,
tədrisə olan münasibətini xarakterizə etmişdir: “Təlim biliklərin müəllim
tərəfindən şagirdə mexaniki olaraq ötürülməsi deyil, təlim ilk olaraq insani
münasibətlərdir.” Haqlı yanaşmadır. Doğrudan da, təlimdə o zaman səmərəli
nəticə almaq mümkündür ki, müəllim tədris etdiyi fənlə bərabər şagird qəlbinin
bir parçasına çevrilə bilsin. Bəlkə də sizə təəccüblü görünəcək. Amma Şirin
müəllim pedaqoji fəaliyyətinin ilk çağında bu nəticəyə nail ola bilib. Gəlin,
bununla burlikdə tanış olaq. Bu gün əldə olunan nailiyyətlərin əslində hansı
təməldən su içdiyini birlikdə izləyək: Şirin Məmmədova 1972-ci il iyun ayının
24-də İsmayıllı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. Atasını erkən
yaşlarında itirən Şirin ixtisasca müəllim olan anasının himayəsində böyüyüb.
Anasının hərtərəfli qayğısı altında orta məktəbi medalla bitirən Şirin, eyni
zamanda musiqi məktəbini də başa vurub. 1992-ci ildə Bakı Dövlət
Universitetinin kimya-biologiya fakültəsinə qəbul olub. Hələ tələbə ikən
bitirdiyi İsmayıllı şəhər 1 saylı tam orta məktəbin Azərbaycan və rus
bölməsində pedaqoji fəaliyyətə başlayıb.
Məncə, Şirin Məmmədovanın müəllimliyə həvəsinin oyanmasında ailə mühiti, anası
hansı rolu oynayıbsa, əsl müəllim kimi püxtələşməsində də İsmayıllı şəhər 1
saylı tam orta məktəbi həmin mahiyyəti daşıyıb. Qeyd edim ki, bu məktəb
respublikanın pedaqoji ictimaiyyətinə yaxşı tanışdır. Bəlkə də şablon səslənər
desəm ki, Şirin müəllim ilk gündən pedaqoji kollektivin və şagirdlərin dərin
rəğbətini qazanıb. Amma fikrimi
əsaslandırmaq üçün əlimdə tutarlı faktlar var. Birinci fakt ondan ibarətdir ki,
məktəbə gəldiyi ilk gündən onu demək olar ki, hamı tərəfindən atılmış, əsasən
kasıb ailələrdən uşaqların oxuduğu, eyni zamanda təlimə laqeyd şagirdləri olan
sinfə rəhbər təyin edirlər. Şirin müəllim sinfi böyük məmnuniyyətlə qəbul edir.
Düşünür ki, özünün həyat prinsiplərinə sadiq qalmaqla bu sinifdə yüksək
nəticələr əldə etmək mümkündür. Bu prinsip isə qeyd etdiyim kimi, təlimdə
humanizm prinsiplərinin yüksək səviyyədə təmin olunmasıdır. Elə Şirin
Məmmədovanın ilk rəhbəri olduğu sinifdə şagirdlərin biri ilə baş vermiş hadisə
də müəllimin öz yetirmələrinə olan humanist münasibətin nəticəsi kimi
dəyərləndirilə bilər. Təsadüfi deyildir ki, o, qısa bir zaman ərzində öhdəsinə
götürdüyü sinfin göstəricilərini yüksəltməyə nail olub. Bu sinfin şagirdləri
respublikanın nüfuzlu ali məktəblərinə qəbul olublar. Onlardan biri də Elşad
Hacıyev idi. Elşad kasıb ailənin övladı idi. Hətta dərslikləri almağa,
kitab-dəftərlərini yerləşdirməyə çanta almaq üçün pulları belə olmurmuş. Şirin
müəllim Elşadın savadlı bir şagird olduğunu hiss edir, onun dərslklər əldə
etməsinə, dərsdən sonra hazırlaşmasına nail olur. Elşad müəlliminin etimadını
doğruldur. Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin pediatriya fakültəsinə qəbul
olur. Lakin Elşad dünyadan nakam köçür. Bir müddətdən sonra bunu eşidən Şirin
müəllim sarsılır. Sonralar məlum olur ki, Elşad həm də şeir yazırmış. Ölümündən
sonra oxuduğu İsmayıllı şəhər 1 saylı tam orta məktəbdə nakam gəncin “Nakam
şairin şeirləri” kitabının təqdimatı keçirilir. Təqdimatda çıxış edən Elşadın
atasının sözləri hamını təsirləndirir. O, çıxışını Şirin müəllimə minnətdarlıq
üzərində qurur və deyir ki, o, bir ata kimi oğlunu ya ədəbiyyatçı, ya da
riyaziyyatçı kimi görürmüş, Şirin müəllimin kimya-biologiyaya oyatdığı maraq
Elşadın həkimlik peşəsini seçməsinə səbəb olur. Amma Şirin müəllim Elşadda və
həmin sinfin digər şagirdlərində yalnız müxtəlif peşələrə maraq oyatmaqla
kifayətlənmişdimi? Yox. O, həmin sinifdə əsl insani dəyərlərə malik olan
şəxsiyyət hazırlamağa nail olmuşdur. Biz başqaları deyil, ancaq Elşad haqqında
danışırıq. Elşad şeirlərindən birini də Şirin müəllimə həsr edibmiş. Amma həmin
şeir onun əlyazmaları arasından tapılmır. Şirin müəllim Elşadın atasının bu
sözlərini göz yaşları ilə dinləyir. Sevimli şagirdinin acı taleyindən mütəəssir
olur.
Şirin müəllim üçün dərs həmişə
həyatın özü olub. Əgər o, kimya-biologiya müəllimi deyil, ədəbiyyat, fizika, rəsm
müəllimi də olsaydı, bu prinsipinə sadiq qalacaqdı. O, dərsin verdiyi
imkanlardan, özünün həyat təcrübəsindən çıxış edərək həyat raeallıqlarını
sinifə, sinfi isə həyatın qoynuna daşımağı bacarır və bu vəhdətdə elə həyatın
özünə bənzəyən, həyatdan su içməyə nail olan dərs qura bilir. Şirin müəllim
gəncdir, enerjilidir. Biz hələ çox nailiyyətlərini eşitmək ümidindəyik.
Tərcümeyi haldan sətirlər...
Şirin müəllim İsmayıllı şəhər
1 saylı tam orta məktəbdə fəaliyyətinin ilk vaxtlarından mütəmadi olaraq kimya-
biologiya gecələri, ekskursiyalar təşkil edib. 2002 -2003 dərs ilində, məktəb
İKT ilə təhciz olunduğu vaxtda, İsmayillı rayon təhsil şöbəsinin göndərişi
ilə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunda 1 illik
kursdan keçərək, o vaxt üçün yeni olan komputer texnologiyaları ilə dərs
qurmaq bacarığına yiyələnib. Bir müddət sonra ailə qurması ilə əlaqədar Bakıya
gələn Şirin müəllim fəaliyyətini XXI əsr Ümumi məktəb və bağça kompleksində və
Bakı Türk Dəyanət Vəqfi liseyində davam
etdirib. AMEA-nın Botanika
institutunun biokimya kafedrasının dissertanturasına
qəbul olunub elmi iş üzərində tədqiqat aparıb. 2007 -ci ildən eyni zamanda 318
saylı tam orta məktəbdə işləlməyə başlayıb. 2010- cu ildə “Ekologiya ili” çərçivəsində 318 sayli məktəbdə təşkil etdiyi
"Ekologiya ilində hər kəsdən təbiətə bir töhvə" adlı elmi - yaradıcılıq
gecəsinə görə Təhsil Nazirliyinin diplomu ilə təltif olunub. Şirin müəllim
analıq məzunuyyətində olduğu vaxtlarda da təhsildə baş verən bütün yenilikləri
izləyir, öz peşəkar inkşafı barədə düşünürdü. Nəticədə 2012- ci ildə Təhsil
nazirliyinin keçirdiyi Elektron təhsil musabiqəsinin "İKT vasitəsi ilə
qurulan ən yaxşı dərs metodikası" nominasiyasinda " Virtual kimya
laboratoriyasindan istifadə - kimya fənninin effektiv tədris üsuludur"
adlı işi ilə qaliblərdən biri olub. Elə həmin ildən etibarən Şirin müəllim işə
qayıdıb və bir çox təlimlərdə iştirak
edib. “Başqalarını öyrədərək ustalaşıram” prinsipi ilə fənn kurikulunlarının
tətbiqi üzrə təlimçiliyə başlayıb. Mətbuatda metodiki yazılarla çıxış edir.
Şagirdləri ilə birlikdə pespublika və beynəlxalq səviyyəli layihələrdə iştirak edir. Hazırda Bakı Modern Məktəbin və
318 saylı tam orta məktəbin kimya- biologiya müəllimidir.
Böyükağa MİKAYILLI
No comments:
Post a Comment