Həyat qədər real

 Uşaqlar torpağa yenicə sancılmış ağaclar, müəllim isə bağban kimidir. Ağacın necə boy atacağı,  bar verib-verməyəcəyi bağbanın ona necə qulluq edəcəyindən asılıdır. Yaxşı bar əldə etmək üçün ağaca xüsusi qulluq olunduğu kimi, uşaq zəkasının inkişafı da ardıcıl, diqqətli, düşünülmüş yanaşma tələb edir. Uşaq aləmi sonu gerçəkləşən nağıl aləmidir. Müəllim bu nağıllar aləmində  elə məharətli rol oynamalıdır ki, uşaq həqiqətə çatmaq yolunda çox əziyyətlərlə üzləşməsin, əksinə, optimal yollarla nail olsun.

İradə Məlikova da dərslərində bu prinsipə sadiq idi. O, dərsin hər bir məqamında bir başqa cür təsir bağışlayırdı. Məqamdan məqama dəyişir, siması dərsin tonuna uyğun ifadə alırdı. Birinci sinifdə “Dovşan” mövzusu uşaqlar üçün nə qədər yeni və əhəmiyyətli idisə, onun üçün də o qədər önəmli idi. Bu önəmlilik müəllimin də simasına sirayət edir, şagirdləri də ağuşuna alırdı. Beləliklə, sinifdə münasib öyrənmə mühiti yaranırdı. Bu mühitdə hamının öz rolu var idi. Dovşan bir bəhanəyə çevrilmişdi.

İradə müəllim motivasiya yaratmaq üçün müxtəlif heyvan şəkilləri nümayiş etdirdi. Heyvanların xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq – zəhərlidir, sürünür, sədaqətlidir, hürür, meşələr kralıdır, yırtıcıdır, ən hündür heyvandır, əyripəncə, bal sevəndir, haçaqulaqdır, qorxaqdır, çəpgözdür-kimi əlamətləri irəli sürdü. Şagirdlər mövzunun Dovşan olduğunu müəyyənləşdirdilər. Bundan sonra əvvəlcə müəllim, sonra  isə şagirdlər “Dovşan” şeirini düzgün tələffüz etməklə oxudular.

 O, mövzudan istifadə edərək şagirdlərinə müqayisə, araşdırma aparmaq, nəticə çıxarmaq, problemli vəziyyətdən çıxmaq, əməkdaşlıq şəraitində işləmək imkanları aşılayırdı. Əlbəttə ki, söhbət ilkin elementlərdən gedir. Dovşan bizə adi görünsə də, müəllim onunla şagirdlərinin gözü qarşısında yeni bir mərhələ açırdı. Və bunu elə inandırıcı və təsirli  edirdi ki, sanki hər şey real həyatda baş verir. Elə bil ki, şagirdlər bu an əlləri ilə dovşana toxunur, onu canlı-canlı görüb xarakterizə edirdilər. İradə Məlikova lazım olan sözü lazım olan anda ifadə edir və bu ifadəni sinfin ümumi ahəngi ilə uzlaşdırır, şeirdə yazılışı ilə deyilişi fərqli olan sözləri şagirdlərdən “alır”, şeirin məzmununu müzakirəyə cəlb edirdi. Bununla da sinfi bütünlüklə fəallaşdırır, əslində elə bir vəziyyət yaradırdı ki, artıq problemin qrup şəklində həll olunması zərurətə çevrilirdi. Ümumiyyətlə, İradə Məlikovanın fəaliyyətinin məğzində problemi zəruriləşdirmək və aktuallaşdırmaq və bu aktuallığı şagirdlərinə aşılamaq istedadı dayanır. Problem meydana qoyulur və real şəkildə təsvir edilir.

O, inandırıcı təsvir qurmaqla şagirdlərini mövzuda baş verən hadisələrin mərkəzinə qanadlandırıb aparmağı bacarır. Dərsin bu məqamında şagirdlərin ən yüksək səviyyədə maraqlarının təmin olunduğu görünürdü.  Şagirdlərin baxışlarındakı parlaq ifadə əslində müəllimin özünəinam hissi aşılayan səsindən, inandırıcı təsvirlərindən və simasındakı ifadədən güc alırdı. Bu baxışların altında mükəmməl öyrənmək həvəsinin də alışıb yandığını görürdüm.  O, mövzu ətrafında dolanaraq şagirdlərində təbiətə, bütün canlı varlıqlara, ətraf aləmə məhəbbət hissi aşılayır, sinifdə sanki bir canlı orqanizm yaradırdı. Hər bir şagird bu orqanizmin ürəyi olmaq uğrunda çalışırdı. Bununla o, sinfin də ürəyinə çevriləcək, müəlliminin hüsnü – rəğbətini qazanacaq, seçilən şagird olacaqdı. İradə müəllimin tapşırıqlarını yerinə yetirmək, onun sevimlisi olmaq hər bir şagirdin arzusu kimi görünürdü. Bunun üçün müəyyənləşdirilmiş tapşırıqlar yerinə yetirilməli idi. Bu tapşırıqlar yalnız sinfdə yerinə yetirilənlər deyildi, həm də evdə, tətildə belə icra olunurdu. Yeri gəlmişkən deyim ki, tətildə icra olunmaq üçün verilən tapşırıqları uğurla icra edən şagird müəllimin xüsusi hədiyyəsi ilə təltif edilir.

Mövzu ətrafında qruplara tapşırılmış sullarda məsələyə yalnız problem həll etmək nöqteyi nəzərindən deyil, mahiyyətin qavranılması mövqeyindən yanaşılmaq tələb olunurdu. Qrupların suallarına diqqət yetirək: “Şeirdə nədən söhbət gedir? Şeiri nəzmə çevirin”, “Dovşan və sincabların oxşar və fərqli xüsusiyyətlərini VENN diaqramı vasitəsilə yazın”, “Mətndən götürülmüş sözlərə yaxınmənalı sözlər yazın və cümlələrdə işlədin: qaçmaq, çalışmaq, ayaq saxlamaq”, “Mətndəki birhecalı, ikihecalı, üçhecalı sözləri tapıb cədvəl üzrə qruplaşdırın. Dovşan sözünü fonetik təhlil edin”. Müəllim dərsliyin verdiyi imkandan istifadə edərək, mövzunun həm qrammatik, həm də ideya baxımından dərk olunmasına nail oldu. İradə Məlikova üçün də dərsin hər bir anı qiymətli olduğu kimi, mövzunun da hər bir məqamı  əhəmiyyət daşıyrıdı. Özünün yaratdığı məqamlarla da dərsi zənginləşdirir, daha çox informasiya ötürməyə çalışırdı. Təbii ki, bu zaman dərketmənin optimallığını gözləyirdi. O, dərsin sonunda dovşanlar haqqında nümayiş etdirdiyi video-filmlə informasiyanın daha da zənginləşməsinə nail oldu.

İradə Məlikova riyaziyyat dərsində çox maraqlı bir şəkildə dərketmə prinspi irəli sürürdü. O, tərtib etdiyi məsələlərdə vətənpərvərlik hissləri aşılayan məqamları yerləşdirməkə, həm şagirdinin düşüncələrində vətən sevgisi toxumlarını səpir, həm də bu sevginin fonunda riyazi məsələləri aşılayırdı. Məsələn: Xocalı şəhərinin müdafiəsində 3 helikopter, 5 zirehli maşın iştirak edirdi. Xocalının müdafiəsində cəmi neçə nəqliyyat iştirak edirdi? Doğrudur, belə suallar dərsliklərdə mövcuddur. Amma İradə Məlikovanın qoyduğu bu suallar monitorda hərbi vətənpərvərlik aşılayan mahnılar, işğal altında olan torpaqlarımızın nümayişi ilə müşaiyət olunurdu. O, bununla şagird qəlbinin ən dərin qatlarında vətən sevgisinin oyanmasına yol açırdı.

İradə müəllim Azərbaycan dili yazı dərsini pianino arxasında sözləri və musiqisi özünə məxsus olan “Ana” mahnısı ilə başladı. Müəllimin və şagirdlərin  məlahətli səsi sinifdə dördüncü dərs olmasına rəğmən xoş əhvali-ruhiyyə yaratdı. Dərsin musiqili ahənglə başlanması onun sonrakı mərhələlərinin yüksək səviyyədə keçəcəyinə təminat verirdi.

İradə Məlikova  uzun illik pedaqoji fəaliyyəti ərzində yetirmələri üçün mayak rolunu oynamağı bacaran müəllim olmuşdur. İllər öncə, o, hələ kiçik məktəbli ikən anası balaca İradənin əlindən tutub yaşadıqları Şağan kəndindən Mərdəkana kitab-dəftər almağa aparıb. Qayıdanda İradə anasının aldığı rəsm albomunu əlində saxlayıbmış. Sevincinin həddi-hüdudu yox imiş. Sabah məktəbdə bu albomun vərəqlərinə cürbəcür rəsmlər çəkəcəyini düşünürmüş. Avtobusda uzun boylu, ağ saçları çiyninə tökülmüş, arıq, qəribə görkəmi olan bir kişi balaca məktəblidən əlindəki albomu istəyir. İradə könülsüz halda albomu verir.  Tez-tez də albomundan nigaran halda arxaya çevrilib baxır. Düşünür ki, görəsən bu adam albomu ondan nə üçün alıb? Qəribə görkəmli  adam uzun arıq barmaqları ilə alboma nə isə çəkirdi. Bir müddət sonra qəribə adam albomu qaytarır. İradə alboma baxanda gözlərinə inanmır. Göy flamasterlə mənzərə rəsmi çəkilmişdi. Ona qarışıq kimi görünən rəsmin yuxarı hissəsində S.B. yazısı diqqətini cəlb etsə də buna əhəmiyyət vermir. Evə gəlib rəsmi atasına, səhər isə müəllimnə göstərir. Onlar İradəyə bu rəsmi saxla, deyirlər.  İllər keçir. Bir dəfə İnstitutda rəsm dərsində bu əhvalatı müəllimi Rauf Səmədova danışır. Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, İradə Məlikova Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetini fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Müəllimi, hanı o rəsm?- deyə soruşur. Təəssüf ki, İradə o rəsmi tapa bilmir. Müəllimi isə İradəyə, - sən Səttar Bəlülzadə ilə qarşılaşmısan, deyib. Əlindəki rəsm albomumu görüb. Düşünüb ki, sən rəsm həvəskarısan. Odur ki, albomu səndən alıb və  rəsmi çəkib. Tale elə gətirib ki, İradə Məlikova 1983-cü ildə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunu qırmızı diplomla bitirdikdən sonra öncə Buzovna qəsəbəsindəki 234 nömrəli tam orta məktəbdə pedaqoji fəaliyyətə başlasa da, 1993-cü ildən həyatını Səttar Bəhlulzadə adına Xarici Dillər Təmayüllü Gimnaziya ilə bağlayıb. İradə müəllimin əldə etdiyi uğurlar məhz bu təhsil ocağındakı fəaliyyəti dövrünə təsadüf edir. Müəllimlik peşəsinə qəlbən bağlılığı İradənin qarşısında uğur qapılarını taybatay açıb. Qısa zaman ərzində Gimnaziyanın ən yaxşı müəllimləri ilə bir cərgədə dayanıb. İradə Məlikova Gimnaziyanın yerləşdiyi qəsəbədə nüfuzlu müəllim kimi tanınıb. İradə müəllimin sinfində övladlarının dərs alması valideynlərin arzusuna çevrilib. Bu da təsadüfü deyil. İllər keçdikcə İradə müəllimin şagirdlərinin nailiyyətləri dillər əzbərinə çevrilib.  Müəllimin təlim prosesində zamanın tələblərindən çıxış edərək təlimə yanaşma metodkiası, şagirdlərində elmə, həyata, əməyə, vətənə məhəbbət oyatmaq bacarığı onu bir müəllim kimi sevdirib. Zaman keçib. İradə müəllimin yetirmələrinin sorağı yüksək mövqelərdən eşidilib. Aşıladığı vətəndaşlıq qayəsi hər bir yetirməsinin yolunda çıraq kimi işıq saçıb. Müxtəlif sənət, peşə sahibləri yetirib İradə müəllim. Məktəbi qızıl medulla bitirmiş iki şagirdi də ustad müəllimin fəxarət yerinə çevrilib. Bu gün neçə-neçə yetirməsi onunla çiyin-çiyinə müəllimlik adını şərəflə daşıyır.

İradə müəllimin pedaqoji fəaliyyəti onun ictimai fəaliyyəti ilə daim vəhdətdə olub. O, elmi-pedaqoji icimaiyyətin marağına səbəb olan elmi-təcrübi konfransların, seminarların, təlimlərin fəal iştirakçısıdır. 2015-ci ilin mart ayında Təhsil Şurasının keçirdiyi “Qarabağ həqiqətlərinin böyüyən nəslə çatdırılmasının elmi-metodki və praktik məsələləri” mövzusunda elmi-təcrübi konfransa “Xocalı soyqrımının təlim-tərbiyə prosesində şagirdlərə izahı” mövzusu ilə qatılmışdı. İradə müəllim qoşulduğu beynəlxalq layihələrdə də Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılmasına öz töhfəsini verməyə çalışır. “Uşaqlarımızın yaradıcılıq işləri”, “Bizim ölkəmizin iqlimi sizin gözlərinizlə” mövzusunda beynəlxalq layihələr bu qəbildəndəir. İradə müəllimin şagirdləri bu layihələr çərçivəsində İngiltərələli və Fransalı həmyaşıdlarına Azərbaycan haqqında məlumat verirlər.  

İradə Məlikovanın pedaqoji mətbuatla əlaqələri də diqqətəlayiqdir. O, ayrı-ayrı pedaqoji mətbuat orqanlarında “Ana dili dərsliyi hansı üstünlükləri ilə seçilir”, “Fəal təlim texnologiyalarını necə tətbiq edirəm”, “Fəal təlimdə didaktik oyunların yeri”, “Müasir şəraitdə ana dili və riyaziyyat təliminin yeni məzmunu: təlim nəticləri, məzmun standartları haqqında”. “Azərbaycanı tərənnüm edən görkəmli rəssam haqqında pedaqoji düşüncələr”, “Yazılışı çətin olan sözlər üzərində iş”, “Fəal təlimin üstünlükləri” və digər elmi-metodiki məqalələrlə oxucularının görüşünə gəlmişdir.

İradə Məlikovanın təhsildə əldə etdiyi nailiyyətlər ona təqdim olunan təltiflərdə öz təcəssümünü tapmamdadır. O, 2008-2009-cu dərs ilində ölkə başçısı cənab İlham Əliyevin sərəncamı ilə keçirilən “Ən yaxşı müəllim” müsabiqəsinin qalibi olub. 2014-cü ildə isə “Tərəqqi” medalına layiq görülüb.

Artıq neçə illərdir ki, Xarici Dillər Təmayüllü Gimnaziyanın pedaqoji və şagird kollektivini təhsil ocağının “Günəş” radio qovşağından məlahətli bir səs salamlayır. Bu səs neçə-neçə şagird qəlbini hərarətləndirən İradə müəllimin səsidir. Bu səs hələ neçə-neçə şagird qəlbini isidəcəkdir…

Böyükağa MİKAYILLI