İdeyalarla zəngin dərs

 Müəllim dərsin istənilən məqamında qarşıya çıxan problemləri aradan qaldırmaq, eləcə də yeni situasiyalar yaratmaq  üçün zəngin ideya bazasına malik olmalıdır. İdeyalar dərsi təkmilləşdirir, onun səmərəliliyini artırır, tədris prosesinin orijinal səciyyə daşımasına yol açır. Müəllimin ideyalılıq imkanları şagirdlərin də yaradıcı işləmələrinə şərait yaradır, onların gələcək həyat yollarının daha düzgün müəyyənləşdirilməsinə yardımçı olur.  Biz hər birimiz yağışın yağmasını, günəşin doğmasını, ildırımın çaxmasını, küləyin əsməsini, suların don bağlamasını müşahidə etmişik. Bunların hər biri təbiət hadisəsi olmaqla, özündə bir gözəllik, füsunkarlıq, eyni zamanda sirr yaşadır. Amma bütün bunlar bizə o zaman daha maraqlı və əsrarəngiz təsir bağışlayır ki, biz onların baş vermə səbəblərini bilək, onlar haqqında məlumatımız olsun. Hər şey belədir, təbiət də, insanlar da, cəmiyyət də…Sevinc Abbasova tədris etdiyi coğrafiya, iqtisadiyyatın əsasları fənninin imkanlarından və şübhəsiz ki, özünün yaradıcılıq potensialından istifadə etməklə, təbiət-cəmiyyət-insan münasibətlərini müasir yanaşmalar baxımından səciyyələndirib, şagirdlərini bu problem ətrafında düşünməyə dəvət edirdi. Müəllimin irəli sürdüyü layihələr, ideyalar şagirdlərin də yeni-yeni fikirlər meydana qoyması, polemikalar yaradılması ilə müşaiyət olunurdu. Dərs prosesində ideyaların, yeni fikirlərin yaranması adi bir hala çevrilmişdi. Sinifdə yaradılan sərbəst mühit daha mütərəqqi və orijinal fikirlərin yaranmasına yol açırdı.  

Sevinc Abbasovanın müşahidə etdiyim hər üç dərsində şagirdlərinin yaradıcılıq imkanlarının realizəsi üçün bir metodoloji əsas müəyyənləşdirmişdi. Bunların hər biri digərindən fərqli olsa da, məqsəd eyni idi: yeni ideyaların meydana qoyulması və bu ideyalar əsasında problemin həll olunması. Daha aydın təsəvvür əldə etmək üçün dərslərə diqqət yetirək. Səkkizinci sinifdə coğrafiya dərsi tikinti şirkətlərinin birindən ünvanlanmış məktəbun oxunması ilə başlandı. Məktubda yazılmışdı: Ölkəmizdə I Avropa oyunlarının keçirilməsinə sayılı günlər qalır. Sizə bu tarixi hadisədə iştirak etmək imkanı verir, şəhərimizə gələcək qonaqlar üçün «Olimpiya şəhəri» tikməyi təklif edirik. Lakin nəzərə alın ki, sizin tikəcəyiniz şəhərdəki binaların hər kərpicini qazanmaq üçün bir suala cavab verməlisiniz. Sizə uğurlar, əziz uşaqlar!                                       Hörmətlə: Tikinti Şirkətinin rəhbərliyi

 Müəllimin izahatından sonra sinif “Əhəngdaşı”, “Traventin”, “Mərmər”, “Dolomit” olmaqla dörd qrupa bölündü. Qeyd edim ki, müəllimin izahı Azərbaycanın tikinti materialları sənayesi, eyni zamanda, tikinti materialları bazasının xəritəsi haqqında ətraflı məlumat əldə etməyə imkan verirdi. Qoyulan tapşırığa görə qruplar cavablarını təqdimat lövhəsinə yapışdırmalı idilər. Hər doğru cavab inşa edilən binanın bir hissəsini təşkil edəcək, səhv cavab isə o hissənin çıxarılmasına səbəb olacaqdı. Tapşırığın bu səviyyədə qoyuluşu sinifdəki rəqabət mühitini gərginləşdirmişdi. Suallar cavablandırıldıqca, binalar mərhələ-mərhələ hazır olurdu. Sanki hər bir mərhələ şagird biliyinin bir mərtəbə daha artması üçün imkan yaradırdı. Maraqlı burası idi ki, müəllim dərs prosesində biliklə təcrübəni əlaqələndirmişdi. Tikinti materiallarının yerinin müəyyən edilməsi, tikinti sahəsi üçün seçilməsi, müvafiq qaydada tətbiq edilməsi, əslində təcrübi işlər sayıla bilər. Şagirdlər əldə etdikləri biliklərdən istifadə etməklə, təcrübi işləri uğurla həyata keçirirdilər. Hər bir iş düşünülərək, kollektiv əməkdaşlıq şəraitində reallaşdırılırdı. Müşahidə etdikcə düşünürdüm ki, Sevinc Abbasovanın şagirdləri daha geniş təfəkkür imkanlarına malik olmaqla, tapşırıqların icrasında daha mükəmməl yollar haqqında məlumatlara malikdirlər. Əlbəttə ki, yollar o zaman doğru, dürüst gedilir ki, o yollara bələd olasan, onun sağını, solunu, dağını, dərəsini, enişini, yoxuşunu tanıyasan. Yaxud səni o yollarda aparan müəllimin tutduğu ideya-məfkurə istiqaməti düzgün ola. Sevinc Abbasovanın şagirdləri addımladıqları yolların bu xüsusiyyətlərinə bələd kimi görünürdülər. Hər halda əldə etdikləri nəticələr də bunu deməyə əsas verir. Müəllimin qoyduğu “Qızıl sual” şagirdlərin biliyinin yoxlanılması ilə yanaşı, həm də onların gördükləri işə dəyər verilməsi məqsədi daşıyırdı. Yalnız bu sualı düzgün  cavablandıran qrupun inşa etdiyi bina dövlət əhəmiyyətli bina kimi qəbul ediləcəkdi. Müəllim sanki bu sualla sinfin “Qızıl qrup”unu müəyyənləşdirmək, bununla da rəqabət mühitini daha da optimallaşdırmaq məqsədi daşıyırdı. Sual isə belə idi: Hansı tikinti materialının istehsalı tələbatı ödəmir və onu nə ilə əvəz edirlər? “Dolomit” komandası suala hamıdan əvvəl, “dəmir beton konstruksiyalar” cavabı verməklə, ərsəyə gətirdiyi binaya dövlət əhəmiyyətli bina statusunu təmin etdi. Müəllim problemin bu aspektdə qoyuluşu ilə, əslində həm də onu sübut etmək istəyirdi ki, şagirdləri yeniyetmə yaşlarından müvafiq işlərin icrasına hazırlamaq mümkündür. Yetər ki, hər iki tərəfin buna istəyi olsun.

Sevinc Abbasova 10-cu sinifdə apardığı “Torpaq” mövzusunu “konfrans-dərs” tətbiq etməklə həyata keçirdi. “Alimlər”, “Ekoloqlar”, KİV, “Fermerlər” qruplarına bölünmüş sinif  dəyirmi masa ətrafında əyləşmişdi. Dərs  “Dədə Qorqud” filmindən fraqmentin nümayişi ilə başlandı. Bu fraqmentdə el ağsaqqalı Dədə Qorqud gəncliyə tövsiyyə edirdi ki, torpağı əkib becərmədinsə qorumağa dəyməz, qorumadınsa əkib becərməyə dəyməz. Şagirdlər Dədə Qorqudun bu müdrik sözləri ətrafında qısa fikir mübadiləsi apardıqdan sonra konfransın gündəliyi müəyyən olundu. Məlum oldu ki, torpaq və onu əmələ gətirən amillər, torpaqda təsərrüfat işləri, torpağın ekoloji problemləri ətrafında müzakirələr aparılacaq. Düşünürdüm ki, bu əsnada müzakirələr aparmaq üçün şagirdlərin biologiyadan, elə coğrafiyanın özündən əvvəlki dərslərdə öyrəndikləri bilikilər də köməklərinə çatacaqdır. Eyni zamanda, ekologiya haqqında geniş təsəvvürlərinin olması onların əlindən tutacaqdır. Bu, belə də oldu. Torpaq mövzusu Azərbaycan sərhədlərini aşaraq sinif otağına  qlobal mahiyyətili ab-hava bəxş etdi. Əslində ekologiya mahiyyəti etibarilə qlobaldır. Təbiətdə baş verən bütün hadisələr bir birinə təsirsiz ötüşmür. Planetin bir tərəfində baş verən ekoloji fəlakət bütün bəşəriyyət üçün acı nəticələr törətmək gücündədir. Bəs nə etməli? “Alimlər” qrupu maraqlı təkliflər irəli sürür, ekoloqlar manasibət bildirir, fermerlər öz problemlərindən danışır. KİV gedən müzakirələrə müdaxilə edir, alimləri, ekoloqları qlobal problemlərin həllində daha yaxından iştirak etməyə səsləyirdi. Sevinc Abbasova sanki neçə illər ərzində  inşa etdiyi binanın özülləri üzərində yetirmələri ilə birgə planetin ekoloji problemlərini çözməyə çalışırdı. Yəni hər bir detalın müzakirəsində köhnə biliklərə istinad edir, yeniləri onların üzərində yaradıb inkişaf etdirirdi. Maraqlı cəhət orası idi ki, mövzunun müzakirə dairəsi getdikcə genişlənirdi. Hiss olunurdu ki, şagirdlər ekoloji problemlər mövzusunda mütəmadi olaraq tədqiqat aparırlar. Bu mövzu onlar üçün sadəcə maraqlıdır. Bu maraq isə onları problem ətrafında daha dərin qatlarda işləməyə həvəsləndirirdi. Onlar Ermənistanda yerləşən Metsamor Atom Elektrik Stansitasının regionda hansı fəlakələrə səbəb olacaq gücdə olduğunu faktlarla izah etdilər. Meşələrin qırılmasının, dəniz və okeanların qurudulmasının, Çernobıl AES-in bəşəriyyətə nə qədər böyük ziyan vurduğunu ürək ağrısı ilə dilə gətridilər. Müəllimin qoyduğu qaydaya əsasən uşaqlar ekoloji problemlərin çözülməsinə əvvəlcə Azərbaycandan başlayır, təmsil olunduğumuz regionla davam edir, nəhayət ümumbəşəri problemlərə qoşulurdular. Qoyulmuş suallar cavablandırıldıqca müəllim geniş monitorda qlobal ekoloji problemləri əks etdirən slaydlar, videolar nümayiş etdirirdi. Müəllim dərsi demək olar ki, yalnız müşahidə edir, müəyyən suallar çıxdıqda müdaxilə edirdi. Proses tamamilə şagirdlərin öhdəsinə buraxılmışdı. Dərsin sonuna yaxınlaşdıqca, müzakirələr daha qlobal mahiyyət daşıyır, hər kəs optimal çıxış yolu göstərməyə çalışırdı. Nəticə etibarilə hiss olunurdu ki, şagirdlər torpağın insan həyatındakı əhəmiyyətini daha dərindən dərk edir, onun müxtəlif təsirlərdən qorunmasını, gələcək nəsillərə ekoloji baxımdan təmiz olaraq çatdırılmasının elmi əsaslarına yiyələniblər. Əminliklə deyə bilərəm ki, Sevinc Abbasova yetirmələrinə torpağın mənəvi qüdrətini aşılamaqla, onlarda bu müqəddəs nemətə məhəbbət hissinin yaranmasına yol açırdı.

Müzakirələrə yekun vuran Sevinc Abbasova ermənilər tərəfindən işğala məruz qalmış torpaqlarımızı uşaqların diqqətinə çatdırmaqla, bu ərazilərdə düşmənlərin ekoloji tarazlığa zərbə vuran əməllər törətdiklərindən bəhs etdi. Söylədi ki, Metsamor Atom Elektrik Stansiyasının tulantıları Zəngilan ərazisində basdırılır, ermənilər kimyəvi müəssisələrinin tullantılarını ərazilərimizdəki çaylara axıdırlar, meşələrimiz qırılır, təbii ehtiyatlarımız talan olunur. Bu torpaqların azad olunması biz gənclərin çiynindədir. Torpağı qorumasan əkib becərməyə dəyməz, əkib becərməsən qorumağa dəyməz.   

Sevinc Abbasovanın növbəti maraqlı dərsi ilə 10-cu sinifdə “İqtisadiyyatın əsasları”nda qarşılaşdıq. Debat üsulu ilə qurulmuş bu dərsin də aparıcı simaları şagirdlər idi. Müəllim dərsin əvvəlində yazıçı Daniel Defonun “Robinzon Kruzo” əsərindən bəhs etdi. 22 il tənha adada yaşayan Robinzon Kruzo qəzaya uğramış gəminin qalıqlarından özünə yaşamaq üçün müəyyən şərait yaradır. Gəminin qalıqlarından əldə etdiyi hər bir detal onun köməyinə çatır. Lakin əldə etdiyi bir əşya ona lazım olmur. Bu nə idi? Şagirdlər bunun pul olduğu qənaətinə gəlirlər. Müəllim “Pulun mahiyyəti” mövzusunda apardığı dərsdə daha sonra “Əhməd haradadır?” filmindən fraqment nümayiş etdirdi, pulun tarixindən, onun yaranması zərurətindən, mahiyyətindən bəhs etdi.   Ümumiyyətlə dərsin planına əsasən pulun tarixi və mahiyyəti, pulun funksiyaları, pulun dəyər ölçüsü, əmtəə tədavülü vasitəsi, dəfinə yığımı vasitəsi, tədiyyə vasitəsi, beynəlxalq valyuta kimi pulun məziyyətlərindən bəhs olundu.

Şagirdlər plan əsasında apardıqları tədqiqatları təqdim etdikcə, pulun mahiyyəti açılırdı. Pul haqqında deyilən atalar sözləri, müdrik deyimlər də maraq doğururdu. Hər bir şagird daha əhəmiyyətli fikir irəli sürməklə, mövzu barəsində öz fikrini daha əsaslandırılmış şəkildə təqdim etməyə çalışırdı. Sevinc Abbasova sanki şagirdlərinin qəlbini görürmüş kimi onları müvafiq suallarla istiqamətləndirirdi. Onlar sözün həqiqi mənasında iqtisadi təfəkkür sahibi olduduqlarını meydana qomağa çalışır, pulun mahiyyətindən bəhs edir, amma insan mənəviyyatının daha ucada dayandığı fikrini başlıca mahiyyət kimi irəli sürürdülər. Elə dərsin də məqsdi bu idi. Pul çox şeydir. Amma hər şey deyildir. Pul lazımdır. Amma insanların mənəvi keyfiyyətləri puldan qat-qat yüksəkdə dayanır. Fikrimcə, Sevinc Abbasovanın yetirmələri bu mənəvi keyfiyyətləri özlərində ehtiva edirdilər.

Şagirdlərin qiymətləndirilməsini müəyyənləşdirilimiş meyarlar əsasında aparan müəllim obyektivliyi təmin etməklə, onları əsasən şagirdlərin iştirakı ilə həyata keçirir, hər kəsin öz qiymətindən razı qalmasına şərait yaradırdı.  

Bəzən oxuduğumuz mükəmməl bir bədii əsərdə yazıçının ruhunu duya, onun mənəvi aləminə səyahət edə, onu görə bilirik. Dərs də belədir. Ən yaxşı dərs müəllimin ruhi – mənəvi aləmi ilə şagirdinin ruhi-mənəvi vəhdətindən yaranır. Bu vəhdəti təmin edə bilən müəllim üçün şagirdini öyrətmək çətin deyil. Sevinc Abbasova məhz belə müəllimlərdəndir.

Böyükağa MİKAYILLI

Sevinc Abbasovanın ömür yolundan sətirlər…

Sevinc Abbasova  1968-ci il yanvar ayının 25-də anadan olub. 1994-cü ildə BDU-nun coğrafiya fakültəsini bitirib. 1995-ci ildən Binəqədi rayonu Q.Abbasov adına 284 nömrəli tam orta məktəbdə coğrafiya müəllimi işləyir.

O, 1999-2000-ci dərs ilində “İlin ən yaxşı müəllimi” müsabiqəsində 1-ci yerə layiq görülüb.  2004-cü ildə “İlin pedaqoji mühazirəsi”nin qalibi olub.

Sevinc Abbasova respublika və beynəlxalq miqyaslı müxtəlif elmi-praktik konfrans və seminarlarda məruzə ilə çıxış edib. 2011-ci ildə Təhsil Nazirliyinin  “Elektron təhsil” müsabiqəsinin nominantı olub.O, Makedoniya Respublikasına təcrübə mübadiləsi xarakterli səfərdə işçi qrupun üzvü kimi iştirak edib.

İştirak etdiyi çoxsaylı təlimlərdə diplom və sertifikatlara layiq görülüb. Hal-hazırda bir  sıra beynəlxalq və yerli layihələrdə iştirak edir.

Sevinc Abbasovanın təşkilatçılığı ilə məktəbdə  “Narkomaniyaya yox deyək!”, “Hərəyə bir agac əkək!”, “Dünyanı yox, evini isit!”, “Təbiət mənəm” rəsm sərgisi, “Şən və hazırcavablar klubu”, “Könlüm  keçir  Qarabağdan...”, “Breyn-rinq”, “Dəyirmi  masa” tədbirləri təşkil edilib. Leyla Əliyevanın “Noyabr  ayını  ekologiya ayı elan edək ” çağırışna qoşulaq” Binəqədi və Nərimanov rayonlarının məktəbləri arasında telekörpünün yaradılması  layihəsinə qoşulub, ekoloji təbliğat xarakterli təlimlər keçib. Şagirdlərinə virtual aləmdə davranış qaydalarını öyrətmək üçün öyrədici treninqlər aparıb.

Pedaqoji mətbuatda  “Coğrafiya- qalib gəlmək elmidir.” “XEM-də keçən 2 saat”, “Elektron tədris vəsaitlərindən istifadənin yeni təlim metodlarına tətbiqi üsulları haqqında” və s. məqalələrlə çıxış edib.   

Təcrübəli müəllimin dərs nümunəsi -“Türkiyə Cümhuriyyəti” (blok dərs) -  Bakı şəhəri üzrə Təhsil İdarəsində keçirilən konfransda nümayiş olunub. Norveç Krallığının   www.spareworld.org saytı və “NewYorkTimes” qəzetində dərs haqqında məlumat verilib.