İşığa gedən yol...

 Xatirələrə həkk olunan görüş

Mayın 16-da Bakının Xəzər rayonundakı 230 nömrəli tam orta məktəbdə Təhsil Şurasının sədri, pedaqoji elmlər doktoru, Rusiya Pedaqoji və Sosial Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, prezident təqaüdçüsü, əməkdar müəllim, professor Əjdər Ağayevlə görüş keçirildi. Tədbirin təşkilatçıları bu görüşə “İşığa gedən yol” adı vermişdilər. Görüşdə professor Əjdər Ağayevlə bərabər Şuranın idarə heyətinin üzvü, “Təhsil və zaman” qəzetinin redaktoru Böyükağa Mikayıllı, Bakı şəhəri Nizami rayonu 129 nömrəli tam orta məktəbin direktoru Samir Mehdizadə, Qafqaz Universitetinin müəllimi Mehmet Çinar, eləcə də Bakı şəhərinin digər məktəb  rəhbərləri, müəllimlər iştirak edirdilər. Görüşü giriş sözü ilə açan 230 nömrəli tam orta məktəbin direktoru Elşən Qafarov söylədi ki, Əjdər Ağayevin müəllimlərlə görüşə gəlməsi 230 nömrəli tam orta məktəb üçün əlamətdar bir hadisədir. Bakının ayrı-ayrı məktəblərinin rəhbərləri, müəllimləri bu əlamətdar

hadisənin iştirakçısı olmaq, görkəmli alimlə görüşmək üçün 230 nömrəli tam orta məktəbə təşrif gətirmişlər, deyən Elşən Qafarov professor Əjdər Ağayevi və digər qonaqları salamladı. Qeyd etdi ki, Əjdər Ağayev bir alim, müəllim, jurnalist, ictimai xadim, nasir, şair olaraq ictimaiyyətə yaxşı tanışdır. Bu günkü görüş əsasən o amala xidmət edir ki, müəllimlər görkəmli alimin əsərlərinin, pedaqoji irsinin müəyyən qismi ilə tanış olsunlar, onu daha yaxından tanısınlar. Elşən Qafarov söylədi ki, məktəbin müəllimləri professor Əjdər Ağayevin bir neçə əsəri haqqında təqdimat hazırlayıb. O, çıxış üçün sözü müəllimlərə verdi.

İlk çıxış edən məktəbin ibtidai sinif müəllimi Sevinc Səfərova Əjdər Ağayevin “Təməldən əməli” kitabı haqqında bəhs etdi. Qeyd etdi ki, əgər əsər müəllifi şəxsiyyət kimi mükəmməl xarakterə malikdirsə, bu, onun əsərlərində də özünü biruzə verəcək. Əjdər Ağayev məhz belə-işi ilə əməli, sözü ilə əqidəsi bir olan insanlardandır. Sevinc Səfərova qeyd etdi ki, Əjdər Ağayev “Təməldən əmələ” kitabında əhəmiyyətli məqamlara toxunub. Bu məqamlardan biri də bədii ədəbiyyatın uşaqların mənəvi tərbiyəsində əhəmiyyəti barəsindədir. Əjdər Ağayev bu əsərində göstərir ki, bədii ədəbiyyat uşaqların sağlam vətəndaş mövqeyinə malik insan kimi formalaşmasında mühüm təsirə malikdir. O, gənc nəslin tərbiyəsində ailə və məktəb əlaqələrinin də mühüm rola malik olduğunu vurğulayır. Eyni zamanda vurğulayır ki, gənc nəslin tərbiyəsində ailə və məktəbin vəhdətdə işi nə qədər əhəmiyyət daıyırsa, bədii ədəbiyyat da o qədər rol oynayır. Əjdər Ağayev bu kitabda uşaqlarda bədii ədəbiyyata məhəbbət aşılamağın da yollarını göstərir, eyni zamanda vurğulayır ki, uşaqların mənəvi tərbiyəsində  musiqinin, teatrın, incəsənətin də imkanlarından istifadə etmək zəruridir. Yalnız bundan sonra milli-mənəvi dəyərlərə mailk şəxsiyyətin yetişdirilməsi mümkündür.

Məktəbin riyaziyat-informatika müəllimi Tünzalə Əmirova Əjdər Ağayevin müəllifi olduğu “Güney Qafqaz xalqlarının  pedaqoji əlaqələri tarixindən” kitabının məziyyətlərindən bəhs etdi. Söylədi ki, əgər təhsilimizin inkişafına xidmət göstərən əsərlərdən ibarət “Qızıl fond” yaradılarsa, Əjdər  Ağayevin  bu əsəri həmin fondda yer alan ilk kitablardan olar. Tünzalə Əmirova söylədi ki, kitabda  toplanan  materiallarla  tanışlıq məktəb və ümumiyyətlə pedaqoji sferanın daha qədim səhifələrini gözümüz  önündə canlandırır. Müəllif əsərdə tarixçi nöqteyi nəzərdən çıxış edərək faktları dərindən araşdırır, oxucunun qarşısında mükəmməl tarixi faktlarla çıxış edir. T.Əmirova söylədi ki, əsərdə araşdırılan  mövzulardan  biri olan Qutqaşın məktəbinin yaranma tarixi, strukturu, məktəbin müəllimləri, görkəmli məzunları, onların cəmiyyətə və elmə verdikləri töhfələr  haqqındakı  fikirlər  olduqca dəyərli və qürurvericidir. Bu əsərdə Rəşid bəy  Əfəndiyev, Məcid Mərdanov,  eyni zamanda Güney Qafqaz xalqlarının  maariflənməsində xidmətləri olan Molla Tağı Mahmudoğlu, Mirzə Molla Ələkbər Elxanov, Firudin bəy Köçərli kimi ziyalılar  haqqında söhbət açılması əsərin dəyərini daha da artırır.  Bir sözlə bu əsər  Güney Qafqazda  hazırki ictimai – siyasi, sosial – iqtisadi vəziyyətin, təhsilin, elmin, mədəniyyətin inkişafının, əhalinin məskunlaşmasının  tarixi köklərinin bəzi mühüm məqamları haqqında müfəssəl məlumat əldə etmək baxımından çox qiymətlidir.

Məktəbin müəllimi Hüseyn Məmmədov  Əjdər Ağayevin “Azəbaycan ictimai –pedaqoji fikrində şəxsiyyətin formalaşması problemləri” əsəri haqqında çıxış etdi. Öncə qeyd etdi ki, Azərbaycanın müasir dövr ictimai –pedaqoji fikrinin formalaşmasında Əjdər Ağayevin  rolu danılmazdır. Əjdər Ağayev özünün elmi-pedaqoji düşüncələri, baxışları ilə həmişə pedaqoji ictimaiyyətin diqqət mərkəzində olub. Onun təhsilimizin bütün sahələrinə aid irəli sürdüyü elmi fikirlər müəllimlərin, təhsil işçilərinin pedaqoji faliyyətinə, sözün müsbət mənasında təsir göstərib.

Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi Hüseyn Məmmədov qeyd etdi ki, Əjdər Ağayevin əsərləri içərisində “Azərbaycan ictimai-pedaqoji fikrində şəxsiyyətin formalaşması problemləri” xüsusilə diqqəti cəlb edir. Müəllif bu mühüm problemi çözmək üçün şəxsiyyətin formalaşması ideyasının qanunlarını, şəxsiyyətin mahiyyətini, onun formalaşmasına təsir edən amilləri,  şəxsiyyət tərbiyəsinin məzmununu, vəzifələrini, vasitələrini araşdırmış,  tarixi-nəzəri baxımdan fundamental bir əsər meydana gətirmişdir.

H.Məmmədov söylədi ki, müəllif  bu əsər üzərində işləyərkən kifayət qədər zəngin mənbələrə - “Avesta”dan başlayaraq dini kitablara, xüsusilə, “Qurani-Kərim”ə, şifahi xalq ədəbiyyatı mənbələrinə, X.Şirvanidən başlayaraq müasir dövrümüzə qədərki şair və yazıçılarımızın şəxsiyyətin formalaşması haqqında müdrik fikirlərinə, antik dövr ədəbiyyatına, bu dövrdən başlayaraq alim və filosofların fikirlərinə, pedaqoji düşüncə sahiblərinin baxışlarına müraciət edərək sanballı bir əsər yaradıb.  Əjdər müəllim ilk olaraq oxucunun diqqətini “Avesta”dakı xeyir və şər konsepsiyasına, insanın xeyirxahlıq, ədalətlilik, zəhmətsevərlilik, həqiqətpərəstlik, elmə səy etməsinə yönəldir, yaxud  Zərdüştün: “Mən fəzilətli fikiri, fəzilətli sözü, fəzilətli əməli mədh edirəm, fikirlərinin ideya məzmununu diqqətimizə çatdırır.  Müəllif göstərir ki, insanın mükəmməl tərbiyəsi, kamillik səviyəsinə çatması axtarışları, şəxsiyyət idealı ilkin olaraq Şərqdə meydana çıxmış,  zaman keçdikcə insan-şəxsiyyət problemi Qərb dünyası elmi-fəlsəfi, ictimai- pedaqoji fikrini cəlb etmişdi. H.Məmmədov bu əsərin müəllimlər, pedaqoji sahənin tədqiqatçıları üçün dəyərli bir mənbə olduğunu diqqətə çatdırdı.  

H.Məmmədov vurğuladı ki, Əjdər Ağayev şəxsiyyətin formalaşması probleminin mənəvi-ruhi tərbiyə, əxlaqi-etik və estetik tərbiyə, ağlın, iradə və xarakterin tərbiyəsi yolu ilə həll edilməsinin mümkünlüyünü yazaraq əslində bu problemin fundamental həlli yollarını göstərir.

Məktəbin texnologiya müəllimi Kifayət Allahverənova  professor Əjdər Ağayevin əsərlərində gənclərin tərbiyəsində əməyin rolu məsələlərindən bəhs etdi. Qeyd etdi ki, Əjdər Ağayevin  “İnsanı ucaldan, onu şöhrətləndirən əmək, həm də güclü tərbiyə vasitəsidir” fikri onu məhz bu mövzuda çıxış etməyə istiqamətləndirdi. O, Ə.Ağayevin “Qudqaşına gedən yol” məqaləsində bu məsələnin xüsusilə qabarıq qoyulduğunu diqqətə çatdrdı.  Əjdər Ağayev vurğulayır ki, hər bir savadlı gənc gələcəyin bir ailəsinin başçısıdır. Bu ailəni dolandırmaq üçün də peşə sahibi olmaq, əməksevər olmaq vacibdir. Gənclərin həyata hazırlanmasında peşə yönümünün inkişafında, xeyirxahlığı, təşəbbüskarlığı və müstəqilliyi əmək tərbiyəsi olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil.

 Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi Gülnar Rəhimli “Əjdər Ağayevin pedaqoji görüşləri və ədəbiyyatın şəxsiyyətin formalaşmasında rolu” mövzusunda çıxışında söylədi ki, görkəmli alim “Azərbaycan ictimai-pedaqoji fikrində şəxsiyyətin formalaşması problemi” adlı əsərində  insanın daxili aləmi, əməlləri, idraki, psixi xüsusiyyətləri, qabiliyyətləri, quruculuq və idarəetmə işləri, cəmiyyətdə mövqeyi xüsusiyyətlərini və.s. böyük şövqlə qələmə almışdır.
Müəllif əsərdə yazır ki, şəxsyyətin formalaşmasına təsir edən amillərdən biri də ədəbiyyatdır. Bədii ədəbiyyat insanın dünyagörüşündə təsiredici gücə malikdir. Bu mənada Azərbaycan oxucusu şanslı hesab olunmalıdır. Çünki onun Nizami, Füzuli, Xaqani, Nəsimi, N.Tusi, M.Şəhriyar kimi dühaları mütaliə etmək imkanları olmuşdur və bu imkan bu gün də var.

Gülnar Rəhimli qeyd etdi ki, Ə.Ağayevin bu əsəri ilə yanaşı, “Bəxtiyar Vahabzadənin uşaq və məktəb dünyası”, “Azərbaycanda “Türk dili” və “Türk əlifbası” islahatlarının işlədilməsinə dair  və ya ortaq dil və əlifbanın yardılmasının zəruriliyi haqqında”, “Uşaq ədəbiyyatında  səy göstərmək  və çalışqanlığın əksi məsələlərinə dair” kimi məqalələri şəxsiyyətin formlaşmasında  ədəbiyyatın önəmini  vurğulamağa həsr olunmuşdur. Bu kimi məqalələr pedaqogika elminin inkişafında, nəzəri materialların mənimsənilməsində xüsusi əhəmiyyətə malikdir.

Məktəbin rus dili müəllimi Sevil Həsənova professor Əjdər Ağayevin məktəb, pedaqoji fikir tarixinin öyrənilməsi, pedaqoji elmin əxlaqi-mənəvi fikirlərlə zənginləşdirilməsi sahəsindəki xidmətlərindən bəhs etdi. Söylədi ki, Əjdər Ağayevin televiziya, radio çıxışları, mətbuatda dərc olunan yazıları, elmi əsərləri əsas etibarilə təhsilimizin, pedaqogika elmimizin ən aktual problemlərini əhatə etmişdir. Onun irəli sürülən problemlərə həmişə özünəməxsus münasibəti olub. Biz müəllimlər hər zaman təhsil sahəsində yaranan hər hansı problemə, suala Əjdər Ağayevin münasibət bildirəcəyini gözləmişik. Əjdər Ağayev münasibət bildirdikdən sonra problemin optimal həll yolu aydınlaşıb. Sevil Həsənova qeyd etdi ki, Əjdər Ağayev 60 ilə yaxın pedaqoji fəaliyyəti ərzində təhsilimizin demək olar bütün sahələrinin problem məsələlərinə toxunmuş və dəyərli fikirlər meydana qoymuşdur. Bu fikirlərin cəm olunduğu əsərlər pedaqogika elmimizin ən dəyərli nümunələrindəndir.

Rus dili müəllimi Natella Şəfizadə Əjdər Ağayevin  «Педагогические раздумья» əsərindən bəhs etdi. Qeyd etdi ki, Əjdər Ağayev bu əsərində Nəsrəddin Tusinin, Mirzə Fətəli Axundzadənin, Üzeyir Hacıbəyovun, Səməd Vurğunun və digər korifeylərimizin pedaqoji, əxlaqi-mənəvi, etik, estetik baxışlarını sistemləşdirib oxucuya təqdim edir.

Natella Şəfizadə vurğuladı ki, Əjdər Ağayevin Azərbaycanın məktəb tarixi sahəsində tədqiqatları da maraq doğurur. O, eyni zamanda, məktəbdə təlim-tərbiyə metodlarının, orta məktəb dərsliklərinin təkmilləşdirilməsi, pedaqoji kadr hazırlığı, qabaqcıl iş təcrübsinin öyrənilməsi və digər məsələrlə bağlı orijinal fikirlər söyləmiş, təkliflər irəli sürmüşdür. Natella Şəfizadə onu da vurğuladı ki, Əjdər Ağayevin əsərləri bu gün müəllimlər tərəfindən sevə-sevə oxunur, irəli sürdüyü ideyalar, fikirlər təhsil sferasında öz tətbiqini tapır.

Sonra söz professor Əjdər Ağayevə verildi. O, məktəb rəhbərliyinə, pedaqoji kollektivə belə bir görüşü təşkil etdiklərinə görə minnətdarlığını bildirdi. Qeyd etdi ki, orta məktəb müəllimlərinin bir alimin yaradıcılığına tədqiqi nöqteyi nəzərindən yanaşmaları, onun mahiyyətinə, məzmununa varmaları, təhlili fikirlər irəli sürmələri çox yaxşı haldır. Həyatının ayrı-ayrı məqamlarından bəhs edən Əjdər Ağayev vurğuladı ki, onun üçün həyatda nail olmaq istədiyi ən yüksək məqam müəllimlik olub. Həyatı boyunca müəllimlik peşəsini ən ali peşə hesab edib. Müəllimlik ən böyük missiyadır, mən həmişə müəllim olmağımla fəxr etmişəm. Ə.Ağayev həyatda dəyər verdiyi ən mühüm insani keyfiyyətin xeyirxahlıq, milli təəssübkeşlik, prinspiallıq, cəsarət olduğunu söyləyərək, hər bir insan üçün bunun vacib xüsusiyyət olduğunu diqqətə çatdırdı. Dünyanın harasında olursansa ol, öz vətənini ləyaqətlə təmsil et, vətəndaşlıq mövqeyində ol, dedi. Əjdər müəllim söylədi ki, həyatı boyunca əldə etdiyi uğurların təməlində zəhmətsevərliyi, bir də ulu tanrıya inamı və sevgisi dayanıb.

Söhbətinə davam edən Əjdər Ağayev söylədi ki, müəllimlik yaradıcılıq sevən peşədir. Kim ki, icraçıdır, müəllimlikdə uğur qazana bilməyəcək. Kim ki, işinə yaradıcı yanaşa bilir, o müəllimlər şagirdlərinin təlim – tərbiyəsində uğur əldə edə bilirlər. Müəllimin sözü də, baxışı da, hərəkəti də, səsi də tərbiyə etməli, öyrətməlidir. Müəllimin hər sözü məna, mahiyyət kəsb etməlidir. Müəllim nəyi, harada, necə, hansı vaxt deməyi özü müəyyənləşdirməli, biliyi şagirdinin hissinə, duyğusuna hopdurmağı bacarmalıdır. Əgər müəllim tədris prosesini zövqlə, hisslə,  yaşayaraq həyata keçirirsə, o zaman şagirdinə təsir etməyi də, öyrətməyi də bacaracaq.

Əjdər Ağayev söylədi ki, onun tədqiqatları əsas etibarilə pedaqogika tarixinə aiddir. O, nəzəri pedaqogika ilə yalnız ehtiyac olanda məşğul olub. “Mənim pedaqoji sahədə əldə etdiyim uğurlarda orta məktəb müəllimliyim mühüm rol oynayıb. Tale elə gətirib ki, mən orta məktəbdə yaxşı müəllimlərdən dərs almışam. Müəllimlik fəaliyətimin əvvəlindən də Abuzər Ağayev, Humay Həsənzadə kimi məktəb rəhbərləri, müəllimlərlə təmasda olmuşam. Bu təmas məni müəllim kimi formalaşdırıb. Kim ki, orta məktəbdə dərs demədən pedaqogika sahəsində elmi iş müdafiə edib, o, “kağız üzərində elmlər namizədidir.” Pedaqogika sahəsinin alimi üçün məktəb əsas laboratoriyadır. Böyük pedaqoqlarımız Yusif  Talıbov, Mehdi Mehdizadə, Mərdan Muradxanov pedaqogika elminə məhz orta məktəb müəllimliyindən gəlmişdilər. Ona görə də böyük uğurlar qazandılar. Bu adamlar dövrlərinin ən nüfuzlu şəxsiyyətləri idilər.”

 Professor Əjdər Ağayev daha sonra “Azərbaycan məktəbi” jurnalına baş redaktorluğu fəaliyyətindən, o zaman maarif naziri olmuş akademik Mehdi Mehdizadənin jurnalla əlaqələrindən, görkəmli alimin şəxsi-mənəvi xüsusiyyətlərindən bəhs etdi, xatirələrini dilə gətirdi. Qeyd etdi ki, Mehdi Mehdizadənin nazir olaraq apardığı hər kollegiya iclası sanki bir unuversitet idi. Əjdər Ağayev onu da söylədi ki, Mehdi müəllim nazir vəzifəsindən çıxandan sonra o da “Azərbaycan məktəbi” jurnalının baş redaktorluğundan çıxması üçün ərizə verib. Bir ildən sonra ərizəsi qəbul olunub. O, Mehdi Mehdizadənin saf əqidələli, mənəviyyatlı şəxsiyyət olduğunu vurğuladı. Bunun özünün də bir dərs olduğunu söylədi. Daha sonra qeyd etdi ki, Mehdi Mehdizadənin maarif nazirliyi dövründə ən yaxşı müəllimlərin, məktəb direktrolarının fəaliyyəti diqqət mərkəzində dayanır təqdir olunurdu. Bu baxımdan Xaldan məktəbinin direktoru, SSRİ Xalq müəllimi Zahid Şöyübovun, Tovuzdan Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, kimya müəllimi Məhər Quliyevin, Bakıdakı 190 nömrəli tam orta məktəbin direktoru Sona Tağıyevanın, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Zərbəli Səmədovun fəaliyyəti nazirin və mətbuatın diqqət mərkəzində idi. “Mən bəzən çıxışlarımda deyirəm ki, bu gün bizim təhsil səmasının ulduzları görünmür. Mehdi müəllim deyərdi ki, ulduz görünməyə bilər. amma onu gərək göstərəsən. Bu gün bizim təhsilimizin ulduzları var. Gərək onları tapıb göstərək.”

Əjdər Ağayev söylədi ki, insan üçün ən dəyərli nemət şərəfli ad, ləyaqətli ömürdür. Gəlin hər birimiz belə bir ömür yaşayaq...

Görüşdə daha sonra müəllimlər görkəmli alimə suallar ünvanladılar. Tədbirin sonu maraqlı diskussiya şəraitində keçdi.

Böyükağa MİKAYILLI