“Dünya riyazi dildə yazılmış bir kitabdır”

 Bu yazı Gədəbəy rayonu Gərgər kənd tam orta məktəbin riyaziyyat – informatika müəllimi Elmar Həsənovun iş təcrübəsi haqqındadır.

Dünya elminin zənginləşməsində misilsiz xidmətlər göstərmiş Qalileo Qalileyin belə bir sözü var: “Dünya riyazi dildə yazılmış bir kitabdır. Onu ancaq bu dili bilənlər anlaya bilər.” İnsanlıq zaman-zaman riyaziyyatın bəşəriyyətin inkişafındakı rolunun, riyazi kəşflərin cəmiyyəti sürətlə irəli aparan bir qüvvə olduğunun şahidi olub. Bu, bu gün də belədir. Əsl riyaziyyatçı üçün həyatın nəbzini riyazi əməllərdə görmək çətin deyil.  Bəli, həyat riyaziyyatın fəlsəfəsi üzərində qurulmuş sonsuz məna çələngidir. Riyaziyyat müəllimi bu məna çələngini şagirdinin boynundan qiymətli bir boyunbağı kimi asa da bilər, onu şagird çantasının mənasız bir əşyasına çevirə də bilər. Gədəbəy rayonu Gərgər kənd tam orta məktəbin riyaziyyat-informatika müəllimi Elmar Həsənov birincilərdəndir. Gədəbəydə dərsində iştirak etdiyim müəllimlərdən biri də məhz Elmar müəllim oldu. Elmar müəllimin Gərgər kənd orta məktəbindəki riyaziyyat kabineti – bizim uşaqlıq dövrümüzün riyaziyyat kabinetini

xatırladırdı. Amma bu köhnəlik müəllim və şagirdləri ruhdan salmırdı. Onlar üçün hansı mühitdə öyrənməyin fərqi yox idi. Əsas o idi ki, ürəklərində sonsuz riyaziyyat marağı hiss olunurdu. Fərqi nədir ki, müəllimin sənin təfəkkürünə yazdığı bilikləri yazı taxtasına təbaşırlə yazdın, yaxud onu elektron lövhəyə köçürdün. Əsas odur ki, sən onu beyninə necə həkk etmisən. Müəllim sənin riyazi təfəkkürünü formalaşdırmağa nail ola bilibmi? Əgər bilibsə, yüz ilin yazı taxtasına yazdıqların da səni işıqlı həyat yoluna çıxara biləcək.

Elmar Əliyevin 8-ci sinifdə apadığı dərs “İkidəyişənli xətti tənliklər sistemi qurmaqla məsələ həlli” idi. O, motivasiya qurmaq üçün sinfə belə bir sualla müraciət etdi: 5 karandaşla 6 dəftərə 65 qəpik verdilər. 3 dəftərə 2 karandaşdan 28 qəpik cox pul  verilmişdir. Bir  karandaş və bir dəftər neçəyədir? Əslində bu sual mövzuya giriş üçün həm də motivasiya rolunu oynadı. Suala verilən cavablardan belə qənaətə gəldim ki, Elmar Həsənovun 8-ci sinfi riyaziyyata meylli sinifdir. Müəllim sinif hələ qruplara bölünməzdən öncə şagirdlərlə apardığı sorğu sualla onları bir növ qrup işlərinin həllinə hazırladı. Bundan sonra sinif  “Zəka”, “Odlar yurdu”, “Tusi”, “İntellekt” adlandırılmaqla dörd qrupa bölündü. “Zəka” qrupuna “Cəmi 118, fərqi isə 83,6 olan ədədlərin hasilini tapın. Alınan ədədi  təkliklərə qədər yuvarlaqlaşdırın”, "Odlar Yurdu " qrupuna “14 metr parçadan 4  kişi və 2 uşaq paltosu , 15 metr eyni parçadan isə 2 kişi və 6 uşaq paltosu tikmək mümkündürsə, bir kişi və bir uşaq paltosuna nə qədər parça lazımdır?”, "Tusi" qrupuna “Birinci fəhlə 15 gün, ikinci fəhlə isə 14 gün işlədi və birlikdə 234 manat pul aldılar. Birinci fəhlənin 4 gün üçün aldığı pulun ikinci fəhlənin 3 gün üçün aldığı puldan 22 manat çox olduğu məlumdur. Hər fəhlənin bir gün üçün aldığı pulun məbləğini müəyyən edin”, "İntellekt" qrupuna “Hər gün 8 at və 15 inəyə 162 kq. yem verilir. Məlumdur ki, 5 ata verilən yem 7 inəyə veriləndən 3 kq  çoxdur. Hər atın və inəyin gün ərzində neçə kiloqram yem yediyini müəyyən edin” tapşırıqları verildi.

Elmar müəllim dərs prosesinin optimallığını artırmaq, mənimsəməni yüksəltmək üçün proses boyunca şagirdləri müzakirəyə cəlb edir, məntiqi suallarla onları mövzu ətrafında ciddi işləməyə və düşünməyə sövq edirdi. Şagirdlərin təqdimatında da o, ənənəsinə sadiq qalaraq mövzunun hamı tərəfindən mənimsənilməsi üçün bir qrupun işinin təqdimatına digər qrupların da qoşulmasına şərait yaradırdı. Beləliklə bir qrupun tapşırığının cavabı digər qruplara da aydın olurdu. Elmar müəllim şagirdlərin birgə, əməkdaşlıq şəraitində fəaliyyətinə, müzakirələrdə fəal iştirak etmələrinə asanlıqla nail olurdu. Bunun ən əsas səsəblərindən biri bundan ibarət idi ki, şagirdlər sistemli olaraq müəllimlərinin bu kimi tapşırıqlarını yerinə yetirir, dərsin hər bir məqamında müəllimin yeni-yeni yanaşmaları ilə üzləşirdilər. Müəllim onlara hər anın dəyərli olduğu hissini çoxdan aşılamışdı. Digər bir məqam isə şagirdlərin qoyulan tapşırıqlara cavab vermək üçün yazı lövhəsinə ürəklə yaxınlaşmaları idi. Bu da öz növbəsində bilikdən, məlumatlılıqdan irəli gəlirdi.

Elmar müəllim, doğrudur, dərsin müəyyən məqamlarında informasiya-kommunikasiya texnologiylarından istifadə edirdi, amma qüvvə müəllim və şagirdlərin qarşılıqlı əməkdaşlığı, ünsiyyəti üzərində qurulmuşdu ki, bu da prosesin daha canlı alınmasına imkan verirdi. İKT yardımçı vasitə idi. Şagirdlərin ardıcıl, məntiqli cavabları dərs prosesinin ağırlıq mərkəzini təşkil edirdi.

Elmar müəllim hər bir tapşırığın şagird təfəkküründə dərk olunması üçün onun mahiyyətcə izah olunmasına çalışırdı. Verdiyi tapşırıqları həyatla əlaqələndirir, şagirdlərin özlərinin də həyati cavablar verməsinə nail olurdu. O, elan etdiyi suallarla sanki şagirdlərində düşüncə oyaqlığı yaradır, problemi elə qoyurdu ki, hər şey sanki şagirdin gözləri qarşısında canlanır, hissi olaraq təsir edirdi. O, qoyduğu suallarla şagirdlərini yaradıcı işləməyə sövq edir, verilən cavabların məntiqi ardıcıllığına diqqət yetirirdi. Maraqlı həm də bu idi ki, şagirdlər həm şifahi cavabları, həm də yazılı cavabları ilə yaradıcı fəaliyyətə nail olurdu. Yeri gəldikcə ayrı-ayrı mövzulara ekskurs edən şagirdlər köhnə biliklərini də məharətlə nümayiş etdirirdilər. Elmar müəllim sinifdə elə ahəngdar bir mühit yaratmışdı ki, sanki ən çətin suallar şagirdlərin bilikləri qarşısında əriyirdi. Bu, yenə də qeyd etmək istərdim ki, bilikdən, məlimatlılıqdan və özünəinam hissindən yaranırdı. Elə inamı yaradan amillərdən ən başlıcası da bilik deyilmi? Buna nail olmaq üçün müəllimdən şagirdin mənəvi inkişafı istiqamətində işləmək tələb olunur. Müəllimdən həm də o tələb olunur ki, tədris etdiyi fənnin gözəlliklərini, mahiyyətini, şagirdin gələcək həyatında oynayacağı rolu onun üçün aydınlaşdıra bilsin. Elmar müəllimin özünün də qeyd etdiyi kimi, həyati məsələləri riyazi ifadələr, tənliklər qurmaqla həll etmək mümkündür. Həyati hadisələrə aid məsələlərin həllini ikidəyişənli xətti tənliklər qurmaqla da yerinə yetirmək olar. Göründüyü kimi Elmar Həsənovun təqdimatında riyaziyyat nə qədər həyəti təsir bağışlayırdısa da, bu həyat özlüyündə dinamiklik, ritmlik gətirirdi. Yəni riyaziyatı mükəmməl öyrənməklə həyatın nəbzini tutmaq, onun qarşıya çıxardığı problemlərə çevik reaksiya vermək mümkündür. Dərs əslində bunu ehtiva edirdi.

Mənim fikrimcə riyaziyyat ən qədim dövrlərdən gələn bir səs, müəllim isə o səsi ifadə edən, onu şagirdin qəlbində, düşüncələrində əks etdirən ruhi-mənəvi bir qüvvədir. Axı kainatın düzülüşünün, nizamının özü də riyaziyyata bağlıdır. Odur ki, riyazi təfəkkür sahibləri dünyanın nizamını daha dərindən anlamaq gücündədirlər. Elmar müəllimin müşahidə etdiyim 45 dəqiqəlik dərsində və onu tanıdığım müddət ərzində də bunu müşahidə etmişəm. Mən Elmar müəllimin şagirdlərinin simasında riyaziyyatın qədim dövrlərdən gələn səsini dinləmək bacarığını duydum. Elə Elmar müəllimin özünün də. Onların – müəllim və şagirdlərinin birliyindən sinifdə mükəmməl kompozisiya yaranmışdı. Bu, əsl yaradıcı, dərketmə mühiti idi... Müəllimin inamlı, etibarlı səsi riyaziyyatın mürəkkəbliyini sanki şagirdlərinin düşüncələrində mum kimi əridirdi. Onlar inam hissi ilə əhatə olunaraq verilən tapşırıqları bacarıqla yerinə yetirirdilər. Bu, müəllimin ustalığı idi. Ustalıq özündə yalnız biliyi deyil, onu ötürməyi, həm də məharətlə ötürməyi birləşdirir. Elmar Həsənov məhz bu kimi xüsusiyyətləri daşıyan müəllim kimi diqqətimiz cəlb etdi və belə də yaddaşıma həkk olundu...

 Elmar Həsənovun ömür yolundan sətirlər.

 Elmar Həsənov 22 mart 1982-ci ildə  Gədəbəy rayonunun Gərgər kəndində ziyalı ailəsində anadan olub. 2003-cü ildə Azərbaycan Beynəlxalq Universitetinin Riyaziyyat və İnformatika fakültəsini bitirib. 2006-cı ildən Gədəbəy rayon İ.Mahmudov adına Gərgər kənd tam orta məktəbində öz ixtisası üzrə müəllim işləyir.

Elmar Həsənov pedaqoji fəaliyyəti dövründə “Müəllimlərin Peşəkarlıq Səviyyəsinin Təkmilləşdirilməsi- Təlimçilər üçün təlim”, “İnzibati İdarəetmə Heyəti üçün İKT – nin təhsilə tətbiqi üzrə təlimçilər üçün təlim”, “Dymo /Mimo İnteraktiv texnologiyaları ilə tədris", "Smart Notebook" İnteraktiv texnologiyaları ilə tədris", Təhsil Şurasının "Təhsil sahəsinin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyasına" Dəstək Proqramı" çərçivəsində "Öyrədənlərin öyrədəni" layihəsinə daxil olan "Elektron Tədris Resurslarının hazırlanması və tədrisdə tətbiqi” təlimçi təlimi”, “Ümumi orta təhsil səviyyəsi üzrə yeni fənn kurikulumlarının tətbiqi və fəal (İnteraktiv) təlim” kurslarında iştirak edib, təlimçi kimi fəaliyyət göstərib.

Elmar Həsənov həmçinin Təhsil Şurasının ABŞ-ın Qarabağ Fondu ilə birgə keçirdiyi  “Qarabağ  həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasının elmi-metodiki və praktik məsələləri” mövzusunda elmi-təcrübi konfransda iştirak edib.

Böyükağa Mikayıllı