Məqsəd, fikir, düşüncə aydınlığı...

 Bu kəndi belə də təsəvvür edirdim. Dağların əhatəsində yerləşən Soyuqbulaq aprel ayının

sonunda da soyuq, hətta qarlı günlərini yaşayırdı. Soyuqbulaq apreldə Bakının fevralı kimi görünürdü. Dolambac yollardakı son dayanacağımız kəndin zəngin tarixə malik olan məktəbi idi. Çoxdan idi ki, bu məktəbə gəlməyi planlaşdırırdım. Amma yolun uzaqlığı, bir də vaxtın azlığı mane olurdu. Amma Soyuqbulaq məktəbində sorağına getdiyim təcrübəli coğrafiya müəllimi Heyrət Vəliyev üçün mənim gətirdiyim bəhanələr onu tanıdığım vaxtdan heç də əsas olmayıb. Təhsil Şurasının son vaxtlar Bakıda keçirdiyi elə bir təlim, konfrans, seminar olmayıb ki, Heyrət müəllim ora bir gün əvvəldən gəlməsin. Şuranın Amerika Birləşmiş Ştatlarının Qarabağ Fondu ilə birgə keçirdiyi “Qarabağ həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasının elmi-metodiki və praktik məsələləri” mövzusunda beynəlxalq elmi-təcrübi konfransına da böyük həvəslə qatılmışdı Heyrət müəllim. Elə məni Gədəbəyə - Soyuqbulağa aparan da Heyrət müəllimin Təhsil Şurası tərəfindən həyata keçirilən tədbirlərdə böyük həvəslə iştirak etməsi, eyni zamanda özünün pedaqoji fəliyyətinin ayrı-ayrı məqamlarından maraqla bəhs etməsi, təhsildə həyata keçirilən müxtəlif layihələr barəsində diqqətçəkən münasibəti idi. Heyrət müəllimi tanıdığım bir il ərzində onun sadaladığım məsələlərə həm vətəndaş, həm də mütəxəssis mövqeyi məni maraqlandırır, onun bir müəllim olaraq fəaliyyətini canlı olaraq izləməyə ruhlandırırdı.

Məni həm də maraqlandıran o idi ki, Heyrət müəllim informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının, internetin tətbiqinin çox məhdud olduğu bir şəraitdə, ucqar bir kənddə müasir çağırışlara necə cavab verir, yeni texnologiyaları öyrənib tətbiq etməyə necə nail olur? Özünün fəaliyyəti haqqında necə müsbət rəy formalaşdıra bilir? Amma tanışlıqdan sonra mənə bəlli oldu ki, həqiqətən də müəllimin harada, hansı şəraitdə işləməsindən, fəaliyyət göstərməsindən asılı olmayaraq əgər öz peşəsini dərindən bilir, onu sevə-sevə öyrətməyi bacarırsa, heç bir maneədən söhbət gedə bilməz. İnsan qəlbən, ruhən peşəsinə bağlıdırsa, bu bağlılıq bütün çətinlikləri əritmək gücündədir.

Vətənə sevgi onun dərəsini, dağını, çəmənini, çiçəyini, otunu, ələfini, dənizini, çayını, meşəsini, düzənini, insanlarını, yağışını, qarını sevməklə başlayır. Müəllim bu sevgini öz içində yaşayaraq şagirdinə aşılayırsa, ürəyi sevgi ilə döyünən vətəndaş-insan formalaşdıra bilir. Heyrət Vəliyevin dərsində müşahidə etdiyim ilk məqam məhz bu idi. Coğrafiya vətən sevgisini aşılamaq baxımından müstəsna fəndir. Həm də yalnız vətən sevgisi deyil, bəşəriyyətə, insanlığa, onun sabahına, maddi və mənəvi dəyərlərinə...Heyrət müəllim bütün varlığı ilə bu sevgini aşılamaq imkanlarına malik olan müəllimlərdəndir. Onun Azərbaycanın fiziki coğrafiyasından  “Bitki örtüyünün və heyvanlar aləminin mühafizəsi. Qoruqlar, Milli Parklar və Yasaqlıqlar” mövzusunda 8-ci sinifdə keçdiyi dərs problemin aktuallığının əsaslandırılması, mövzunun tam olaraq mənimsədilməsi baxımından diqqətimi cəlb etdi. Bilirik ki, coğrafiyadan ayrı-ayrı mövzuların mənimsədilməsində kontur-xəritələr müstəsna rola malikdir. Kontur-xəritələr mövzunun mənimsədilməsi ilə yanaşı, əslində şagirdin təsəvvüründə mövzunun canlı olaraq obrazının yaradılmasına yol açır. Heyrət müəllim kontur-xəritə üzərində işlə əslində mövzunun mahiyyəti haqqında şagirdinin təfəkküründə tam olaraq fikir formalaşdıra bildi. Buna nail olmaq üçün o, sinfi iki qrupa böldü. Qruplara tapşırıq verməzdən öncə o, məlumat verdi ki, əsrlər boyunca Azərbaycanda insanların təsiri nəticəsində bir çox qiymətli bitki və heyvan növlərinin kökü kəsilmiş, bəziləri isə kəsilmək üzrədir. Məhz qiymətli flora və fauna növlərini mühafizə etmək məqsədilə Milli parklar, Qoruqlar və Yasaqlıqlar yaradılmışdır. Amma təəssüflər olsun ki, bu gün ermənilər tərəfindən işğal olunan ərazilərimizdə yerləşən qoruq və yasaqlıqlar təkcə bizim deyil, eyni zamanda dünyanın qiymətli inciləri olaraq məhv edilir. Bu gün biz mövzumuzdan istifadə etməklə, öz haqq səsimizi dünyaya bəyan etməli, təbiət qatilləri olan ermənilərin bəd əməllərinə qiymət verməliyik. Bundan sonra sinif qruplara bölündü. Qruplardan biri “Yasaqlıqlar”, digəri isə “Qoruqlar” adlandırıldı. Mövzudan da göründüyü kimi, dərsdə qarşıya ciddi məqsədlər qoyulmuşdu. Bu məqsədlərin hər biri uşaqlara düşünmək üçün ciddi meydan yaradırdı. Elə isə qrupların tapşırıqlarına nəzər salaq: “Yasaqlıqlar” qrupuna erməni işğalı altında olan Qarabağda yerləşən yasaqlıqlar haqqında təqdimat hazırlamaq tapşırılmışdı. Amma öncə yasaqlıqların mahiyyətindən bəhs etdilər. Qeyd etdilər ki, yasaqlıqlar torpaq mülkiyyətçidən, istifadəçidən, icarəçilərdən alınmadan qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada onların torpaq sahələrində təşkil edilir.  
Azərbaycanda ilk yasaqlıq 1961-ci ildə yaradılmışdır. 1993-cü ilə qədər yasaqlıqların yaradılması prosesi davam etdirilmişdir. 2003-cü ildə yenidən yasaqlıqların yaradılmasına başlanılmış və həmin ildə Qax, 2005-ci ildə isə Arazboyu və Hirkan, 2008-ci ildə Zaqatala, 2009-cu ildə isə Arpaçay və Rvarud Dövlət Təbiət Yasaqlıqları yaradılmışdır. Təqdimatın ən maraqlı hissəsi Azərbaycanın Qarabağ ərazisində yerləşən və erməni işğalı altında olan təbiət yasaqlıqları barəsində oldu. Şagirdlər Laçın rayonu Dövlət Təbiət Yasaqlığı, Qubadlı Dövlət Təbiət Yasaqlığı, Daşaltı Dövlət Təbiət Yasaqlığı, Arazboyu Dövlət Təbiət Yasaqlığı haqqında ətraflı məlumat verdilər. Onlar işğal altında olan yasaqlıqlardan ürək yanğısı ilə bəhs edir, sanki tariximizin, maddi-mədəniyyət abidələrimizin bir parçası olan yasaqlıqlarımızı əbədi varlığımızın, mövcudluğumuzun bir hissəsi kimi meydana qoyurdular. Məlum olurdu ki, bu yasaqlıqlarda təbiətin elə nadir inciləri qorunurdu ki, onlar yalnız Azərbaycan üçün deyil, dünya üçün unikal idi. Laçın Dövlət Təbiət Yasaqlığının ərazisində dünyanın qiymətli ağac növü olan “Qırmızı palıd” (Qızıl palıd) mövcud olmuşdur. Hələ Çar höküməti dövründə bu qiymətli ağacları əldə etmək üçün fransızlar çətin dağ yolları ilə Xankəndindən Qırxqız dağını keçməklə araba yolu çəkmişdilər.   

“Qoruqlar” qrupu da öncə adlarının mahiyyətini açdılar. Söylədilər ki, qoruqlar  mövcüd təbiət komplekslərini qorumaq, təbiət proseslərinin təbii hərəkətlərini öyrənmək üçün xüsusi qorunan təbiət əraziləridir. Qoruqlar elm, mədəniyyət və təsərrüfat üçün müstəsna əhəmiyyəti olan, dövlət tərəfindən mühafizə edilən ərazilərdir (akvatoriyalar).

Şagirdlərin maraqlı təqdimatlarından Qaragöl Dövlət Təbiət Qoruğunun, Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğunun tarixi, inkişaf mərhələləri, eləcə də müasir vəziyyəti aydın xarakterizə olunurdu. Qeyd edilirdi ki, Qaragöl və Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruqları erməni qəsbkarları tərəfindən işğal olunan ərazilərimizdə yerləşirlər.  Şagirdlər bu qoruqların hər biri haqqında ətraflı məlumat verməklə işğala məruz qalan əsrarəngiz torpaqlarımızın acı taleyini xarakterizə etdilər. Qoruqların coğrafi mövqelərini, Azərbaycanın iqtisadi həyatında oynadığı rolları diqqətə çatdlrdılar.

Şagirdlər təqdimatlarının davamı olaraq Azərbaycanın digər qoruqları haqqında aparılmış tədqiqatları da nümayiş etdirdilər. Amma əsas diqqət işğal altında olan torpaqlar üzərində cəmlənmişdi. Şagirdlər diqqəti planetin bioloji irsinin mühafizəsi məqsədilə 1992-ci ildə Keniyanın Nayrobi şəhərində Bioloji Müxtəliflik haqqında qəbul olunmuş  Beynəlxalq Konvensiyaya yönəltdilər. Söylədilər ki, ölkəmiz də 2000-ci ildə bu konvensiyaya qoşulmuş, həmçinin "Kartagen" protokolunu imzalamışdır. Bu protokolda biomüxtəlifliyin qorunması, genetik modifikasiya olunmuş bitkilərin ətraf mühitə nəzarətsiz buraxılmasının qarşısının alınması kimi məsələlər qoyulmuşdur. Çünki planetin canlı növləri insan həyatını formalaşdırır. Lakin son illər meşələrin qırılması, torpaqların erroziyası, dünya əhalisinin yüksək sürətlə artımı, nizamsız urbanizasiya, yerin yaşıl örtüyünün itməsi, sənayedə işlədilən kimyəvi maddələrin insan sağlamlığına zərəri, dəniz və okean sularının həddən artıq çirkəndirilməsi təbiətdə və okeanlarda biomüxtəlifliyin məhvinə səbəb olur, neçə-neçə bitki və heyvan növü "Qırmızı kitab"a düşür. BMT-nin qərarında da bildirilir ki, Yer kürəsində canlı varlıqların müxtəlifliyi görünməmiş surətdə azalmaqda davam edir. Cəmiyyətlə təbiət arasında tarazlıq elə pozulmuşdur ki, bərpa edilməsi mümkünsüz, törətdiyi fəsadlar isə qaçılmazdır.

Bu cür fəlakətlər dünyada ən çox bəlkə də Azərbaycanın işğal altında olan ərazilərində yaşanır. 20 ilə yaxındır erməni vandalları işğal etdikləri ərazilərin torpağını, suyunu, ağacını, mədəni abidələrini məhv edir, biomüxtəlifliyini tükədir. Bu barədə rəsmi Bakı dəfələrlə BMT-yə, müxtəlif beynəlxalq təşkilatlara müraciət edib. Hər il milyonlarla insan təbiətin gözəlliklərini görmək və canlı izləmək üçün turist səfərinə çıxır. Bunlar təbiətin qorunması ilə yanaşı, həm də ölkələrin iqtisadi inkişafına müsbət təsir göstərir. Torpaqlarımızın 20 faizi 20 ildən artıqdır ki, ekoloji terrora məruz qalıb, təbii sərvətlərimiz, meşələrimiz, sularımız düşmən tərəfindən qəddarcasına dağıdılır, zəhərlənir. Neçə illərdir bu barədə Azərbaycan ekoloqlarının həyəcan təbili çalmalarına baxmayaraq, biomüxtəlifliklə bağlı olan beynəlxalq qurumlar hələ də susurlar. Ümumdünya Mədəni və Təbii İrsin mühaifzəsi haqqında Konvesiyaya üzv olan Ermənistan işğal etdiyi Azərbaycanın ərazilərində vəhşiliklər törədir, bəşəri əhəmiyyət daşıyan nadir təbiət və mədəniyyət incilərini dağıdır.

Şagirdlər ürək sızladan tədqiqatlarının davamında Bəsitçaydan bəhs etdilər. Qeyd etdilər ki, Avropada yeganə təbii çinar meşəsi olan Zəngilan Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğu torpaq və iqlim xüsusiyyətinə görə zəngin təbiətə malik idi. 117 hektar sahəni əhatə edən bu qoruq vaxtilə akademik Həsən Əliyevin təşəbbüsü ilə Azərbaycan hökumətinin 4 iyul 1974-cü il qərarı ilə yaradılmışdı. Qoruğun ərazisində 1500 il yaşı, 4 metr diametri olan nəhəng çinar ağacları qorunurdu. Bu ağaclar əsrlərdən yadigar olaraq ata-babalarımız tərəfindən qorunub saxlanmışdı, dünyanın hər tərəfindən bu qoruğu görməyə turistlər gələrdi. 1993-cü ildən işğalçıların əlində olan bu tarixi qoruq məhv edilir. Erməni terrorçuları rayonun Rəzdərə kəndində ağac emalı zavodu açıblar. Neçə illərdir bu sex fasiləsiz olaraq Zəngilan çinarlarından mebel istehsal edir. Mənbəyini Ermənistandan götürən, Zəngilandan keçərək 35 kilometr yol qət edib Araza qovuşan Oxçuçay da ekoloji təcavüzə məruz qalaraq ölü çaya çevrilib. Xocavənd rayonunun Qırmızı Bazar qəsəbəsində diametri 6 metr, hündürlüyü 25 metr olan, 1 ədəd 1000 il, 1 ədəd 2000 il yaşı olan Şərq çinarları tarixi abidə kimi qorunurdu. Qarakənd kəndində respublikanın "Qırmızı kitab"ına düşmüş, 0,5 ha üçüncü dövrün relikt növü olan, orta diametri 24 santimetr, hündürlüyü 12 metr, 100 illik azat ağacları da qorunurdu. Onlar erməni vandalları tərəfindən məhv edilmişdir.

Azərbaycanın ən qədim yaşayış məskəni kimi YUNESKO-nun siyahısına düşmüş "Azıx" və "Tağlar" mağaraları tarixi təbiət abidəsi kimi xüsusi əhəmiyyətə malikdir və Ümumdünya Mədəni İrs Siyahısında qorunur. Təəssüflər olsun ki, bu gün həmin tarixi mağara ermənilərin silah anbarına çevrilib. Hər il bölgələrdə ucsuz-bucaqsız ərazilər yandırılır. Yanğınlar nəticəsində torpağın bir neçə qatı münbitliyini itirir, bitki və heyvan növləri məhv edilir, ağaclar yoxa çıxır.

Lakin bu günə qədər vandallar törətdikləri əməllərə görə cavab verməyiblər. Biz Azərbaycan məktəbliləri dünya ictimaiyyətinə bəyan edirik ki, ümumi evimiz olan yer kürəsinin dilbər guşələrindən biri – Qarabağda ermənilərin təbiət soyqrımına son qoymalarına nail olsunlar. Bu, bəşəriyyətin gələcəyi üçün çox mühümdür.

Heyrət müəllimin mövzudan irəli gələrək meydana qoyduğu problem, göründüyü kimi, qlobal, bəşəri mahiyyət daşımaqla bərabər, şagirdlərin mənəvi cəhətdən formalaşmasına, onları qoyulan problemə şəxsi mövqelərinin bildirilməsinə, yaradıcı fikir söyləmələrinə, nəhayətdə bir gənc kimi ölkəsinin haqq səsinin dünyaya bəyan etmək gücündə və xarakterində böyüməsinə yol açırdı. Onların hər birinin cavabından əsl vətənpərvər vətəndaş mövqeyi aydın görünürdü. Əslində müəllimin də uğuru elə bundadır. O, ölkəsinin ən ucqar bir məkanında oturub şagirdinin fikir və düşüncələrinə onun heç vaxt görmədiyi, getmədiyi yurduna məhəbbət toxumları əkə bilir. Heç şübhə yoxdur ki, o toxumlar cücərdikcə hər birindən qiymətli bir xəzinə yetişəcəkdir. Bilik kökü dərinlərdə olan ağac kimidir. Qulluq olunub cilalandıqca, daha çox bar vermək, daha uzun ömür sürmək gücünə malik olur. Heyrət müəllimim pedaqoji fəaliyyət prinspi də elə budur. Əslində şagirdlərə verilən bu tipli tapşırıqlar onların həyat yollarının müəyyənləşməsində də bir təkan rolunu oynayır. Məqsəd, fikir, düşüncə aydınlığı yaradır.   O, əgər Qoruqlar mövzusunda diqqəti işğal altında olan qoruqlar üzərində cəmləyirdisə, meşələrdən, çaylardan, dağlardan və. s. dən bəhs edərkən də istinad nöqtəsi Qarabağ olur. Ümumiyyətlə o bir müəllim kimi, şagirdinin mənəvi tərbiyəsini daim diqqət mərkəzində saxlayır. Onun şagirdlərinə ünvanladığı suallar da yalnız dərslikdəki suallarla yekunlaşmır. Mövzunun daha dərindən mənimsədilməsi üçün meydana qoyduğu problemlərdə şagirdinin daha geniş düşüncəyə sahib olmasına, ümumbəşəri mahiyyət daşıyan məsələlər ətrafında düşünmələrinə çalışır. Təbii ki, bütün bunlar yaş həddini gözləməklə tətbiq edilir. Elə yeni mövzunun – Qafqaz ölkəsi, Böyük Qafqaz vilayəti – mövzusunun tədrisində də bunun şahidi olduq. Göründüyü kimi mövzu böyük bir regionun problemi barəsindədir. Amma mövzu nə qədər qlobal mahiyyətli olsa da, o mövzunun qlobal aspektdə təqdim olunması müəllimin bilik səviyyəsindən, dünyagörüşündən, qoyulan problemə yanaşma tərzindən asılıdır. Müəllimin fikir və düşüncə sərhədləri genişləndikcə şagirdin də bilik və bacarıq əldə etmək imkanları genişlənir. Heyrət müəllim Qafqaz vilayəti haqqında mövzunu tədris edərkən yalnız bu ərazinin coğrafi sərhədləri daxilində qapılıb qalmırdı, Qafqaz həm tarixi, həm ədəbi, həm mədəni, həm də müasirlik baxımından təhlil olunur, şagirdlərə yeni-yeni məlumatlar verilir, onlarda bu mövzuda tədqiqat aparmaq meylləri yaradılırdı. Ev tapşırığı verilərkən də bu cəhət diqqətdə saxlanıldı. O, Qafqaz vilayəti haqqında ətraflı tədqiqat aparmağı tapşırıq kimi qoymaqla, şagirdlərini növbəti tədqiqat işi üzərində işləməyə sövq edirdi. Əslində həmişə belə olur. Təsadüfü deyil ki, 5 illik pedaqoji fəliyyəti dövründə Heyrət müəllimin şagirdləri də onun etimadını doğrultmuşlar. Onlar yüksək balla Azərbaycanın nüfuzlu ali təhsil ocaqarına qəbul olmuş, fənn olimpiadalarında uğurla iştirak etmişlər. Gələcəkdə daha böyük uğurların əldə olunacağı isə şübhə doğurmur. O, elmi həqiqətləri şagirdlərinin düşüncəsinə yazdıqca, onların bu həqiqətlərə müfəssəl yiyələndiklərini gördükcə, bir şey barədə düşünürdü: bəşəriyyətin mükəmməl bir nizamı var. Bu nizam öyrənildikcə onun yeni-yeni səhifələri açılır. Açıldıqca da daha böyük maraq kəsb edir. Maraq kəsb edikcə də şagirdi daha ciddi şəkildə cəlb edir. Cəlb etdikcə də öyrənmək və öyrətmək daha cazibədar və əhəmiyyətli olur...

 Heyrət Vəliyevin ömür yolundan sətirlər.

 Heyrət Şehri oğlu Vəliyev 25.01.1989-cu ildə Gədəbəy rayonu Komintern (indiki Soyuqbulaq) kəndində anadan olub. 2006 – cı ildə H.Allahyarov adına Soyuqbulaq kənd tam orta məktəbini bitirib və həmin il Gəncə Dövlət Universitetinin “Tarix-Coğrafiya”  fakültəsinin “Coğrafiya” ixtisasına qəbul olub. 2010 – cu ildə həmin Universitetin “Coğrafiya” ixtisasını bitirərək təyinatla Gədəbəy rayon Əmirastanlı kənd tam orta məktəbinə göndərilib. 2011 - ci ildən Gədəbəy rayon H.Allahyarov adına Soyuqbulaq kənd tam orta məktəbinədə ixtisası üzrə müəllim kimi fəaliyyət göstərir. 2012 – 2013 cü dərs ilinin yekunlarına görə “İlin ən yaxşı coğrafiya müəllimi”  müsabiqəsinin qalibi olub və Gədəbəy raton İcra Hakimiyyəti tərəfindən diplom və pul mükafatı, Gədəbəy RTŞ tərəfindən “Fəxri fərmanla” təltif olunub.

O,  2012 – ci ildə Xəzər Universitetini  təşkil etdiyi “Ümumi orta təhsil səviyyəsində yeni fənn kurikulumlarının tətbiqi”, 2013 –cü ildə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi və “Mədəd Azərbaycan”MMC tərəfindən təşkil edilmiş İKT-nin təhsilə tətbiqi üzrə “Müəllimlərin Peşəkarlıq Səviyyəsinin Təkmilləşdirilməsi” təlim kursunu müvəffəqiyyətlə bitirib. 2013 ildə  “Smart SN Corporation” MMC-nin və “Odlar Yurdu” Gənclər İctimai Birliyinin birgə təşkilatçılığı ilə   “Ümumi orta təhsil səviyyəsində fənn kurikulumlarının tətbiqi və fəal təlim  metodları” mövzusunda keçirilən təlimçilər üçün təlimdə iştirak edib. 17-24 yanvar 2015- ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Təhsil Şurasının “Təhsil Sahəsinin İnkişafı üzrə Dövlət Strategiyasına” Dəstək proqramı çərçivəsində “Öyrədənlərin Öyrədəni” layihəsinə daxil olan “Elektron Tədris resurslarının hazırlanması və tədrisə tətbiqi” kursunda iştirak edərək “Təlimçi” statusu alıb. 28 fevral – 01 mart 2015-ci il tarixində Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin maliyyə dəstəyi ilə “İctimai Təşəbbüslərin Dəstəklənməsi” layihəsi çərçivəsində “Müasir təlim metodları və yeni pedaqoji texnologiyaların tətbiqinin region müəllimlərinə öyrədilməsi” təlimində müvəffəqiyyətlə iştirak edib.

Böyükağa Mikayıllı