Həyatın ən mühüm suallarından biri

Bir dərs yalnız texnologiyanın tətbiqi ilə deyil, müəllimin ənənəviliyi və müasirliyi sintez etmək bacarığı, bu bacarığı reallaşdırmağa yardımçı olan təfəkkür genişliyi ilə zənginləşir.

286 nömrəli tam orta məktəbin direktoru Samir Mehdizadənin 6-cı sinifdə “Həyati bacarıqlara əsaslanan təhsil” fakültativ kursundan apardığı dərs informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi olmadan, müəllim və şagirdlərin real həyata obyektiv baxışları, bu baxışların realizəsi fonunda davam etdi. Dərsin maraqlı olduğu qədər də həyatilikdən doğan mövzusu, əslində fikirlərin tətbiqi üçün geniş imkan yaratmışdı. Əlbəttə ki, müəllim də öz növbəsində bu imkanı stimullaşdırırdı. “Övlad-valideyn, şagird-müəllim” münasibətləri mövzusunun tədrisi əslində müəllimdən pedaqoji ustalıqla yanaşı, həm də zəngin həyat təcrübəsi tələb edir. Daha doğrusu müəllim öz həyat təcrübəsini pedaqoji ustalıqla meydana qoyub həyatın bu zəruri sullarına cavab almalıdır.

Dərsdə ilk olaraq diqqətimi cəlb edən müəllimin şagirdlərini mükəmməl tanıması idi. Əlbəttə ki, bu, dərs prosesində mühüm pedaqoji-psixoloji amildir. Xüsusən də həyati mövzuların tədrisində bu, daha ciddiliyi ilə özünü biruzə verir.  Şübhə yoxdur ki, əgər müəllim hər bir şagirdini yaxından tanıyır, onun xarakteristikasını bilir, ailə mühitinə, psixoloji durumuna bələddirsə, bu, amil dərs prosesinin daha səmərəli alınmasına şərait yadacaqdır.

Samir Mehdizadənin sinfə ünvanladığı suallarda bu amil özünü göstərirdi. Diqqətimi həm də o cəlb edirdi ki, Samir müəllim şagirdlərinin mənəvi dünyasını görməyə, onların daxili imkanlarını aşkara çıxarıb, dərs prosesini bu imkanlar üzərində qurmaq qabiliyyətinə malikdir. O, dərsin hər bir məqamında mövzuya müvafiq olaraq mənəvi-psixoloji atmosfer yaratmaqla, şagirdini həm də gələcək haqqında düşünməyə sövq edirdi. Mövzudakı “Övlad – valideyn, şagird – müəllim” münasibətlərini Samir müəllim həyatın ən mühüm suallarından biri kimi şagirdlərinin qarşısında qoyur, problemin həlli yollarını yetirmələrinin ürəklərində axtarırırdı. Əslində hər bir insanın daxili imkanları onun ürəyində, düşüncəsində gizlənmişdir. Ürəyi açmaq, onun imkanlarını meydana çıxarmaq müəllimin ustalığı ilə bağlıdır.

Samir müəllim meydana qoyduğu suallarla yalnız şagirdinin problemə münasibətini, onu nə dərəcədə mənəimsədiyini aşkara çıxmaq istəmirdi. O, həm də təhsil müəssisəsinin rəhbəri olaraq sinfin pedaqoji-psixoloji xarakteristikasını özü üçün müəyyənləşdirir, şagirdlərinin hansı ailədən, hansı mühitdən gəldiklərini aşkara çıxarırdı.

“Bizim övlad olaraq valideynlərimiz qarşısında borcumuz nədən ibarətdir?” sualı birinci mərhələdə həm də şagirdləri sınamaq məqsədi daşıyırdı. Yəni insan əgər öz valideyni qarşısında mənəvi borcunu dərk edirsə, demək o, müəyyən mənada mənəvi hazırlığa malikdir və onunla “yola çıxmaq” olar. İkinci məqam isə sual verənlə, yəni müəllimlə əlaqədardır. Hər bir insan daşıdığı vəzifəyə, danışdığı sözə, irəli sürdüyü fikrə mənəvi cəhətdən də hazır olmalıdır. Əgər bu hazırlıq olmazsa, danışılan söz, irəli sürülən fikir heç bir əhəmiyyət daşımaz. O fikrin heç bir təsir qüvvəsi də olmaz. Müəllim şagirdi qarşısında, cəmiyyət arasında elə bir mənəviyata malik insan kimi tanınmalıdır ki, onun hər bir sözü ürəklərə, düşüncələrə ən qiymətli inci kimi yazıla bilsin. Mən Samir müəllimin yetirmələrinin simasından müəllimlərinə bu rəğbəti və ehtiramı oxuyurdum. Məhz bu məqam, ən mühüm pedaqoji məqam kimi dəyərləndirilə bilər. Ehtiram yaratmadan öyrətmək mümkün deyil. Müasir dövrümüzdə, müəllim nüfuzunun hər yerdə müzakirə olunduğu bir dönəmdə müəllimə bu ehtiramı görmək, sözsüz ki, məni sevindirirdi.

İndi isə birinci sualın cavabına diqqət yetirək: Biz valideynlərimizin borcunu qaytara bilmərik, amma onlara olan ehtiramızıla öz övladlıq borcumuzu yerinə yetirə bilərik. Məni sevindirən mühüm məqamlardan biri də o idi ki, şagirdlərin cavablarından mərhəmətlilik, xeyirxalıq, sevgi duyğuları sezilirdi. Ümumiyyətlə mən bu dərsi mərhəmət dərsi adlandırardım. Samir müəllimin ünvanladığı sualların cavablarından boy verən bu hiss şagirdlərin qəlbinin mərhəmət səsi kimi eşidilirdi. Bu səs onları həm də vətəndaşlıq qəyəsinə kökləyirdi. Ailədən təməli qoyulan sağlam mənəvi tərbiyə bir ömür boyunca onlara yol yoldaşlığı edəcək, onların cəmiyyətdə yerini müəyyənləşdirəcək, onları bir insan kimi göstərəcəkdir. Əgər belə demək mümkünsə, Samir Mehdizadə həyatın reallıqlarını yetirmələrinin düşüncəsi önündə vərəq-vərəq açıb, bunu onların özlərinə oxudurdu. Onlar həyat həqiqətlərini özləri kəşf edir, bu kəşflə qarşılarında yeni düşüncə dünyası ilə qarşılaşırdılar.  

Onlar məqsədə doğru addım-addım gedirdilər. Aldıqları fərdi tapşırıq ilk addım idi. Bəs Samir Mehdizadə niyə məhz şagirdlərini öncə fərdi tapşırıqla sınağa çəkirdi? Niyə hər şeydən öncə yetirmələrinin tək işləyə bilmək bacarıqlarını yoxlayırdı. Fikrimcə, o, bu addımı atmaqla birinci növbədə şagirdlərinin müstəqil fikir yürütmək bacarıqlarını müəyyənləşdirmək məqsədi daşıyırdı. İnsan o zaman öyrənir, o zaman dərk edir ki, onun təfəkkür azadlığı, düşüncə sərbəstliyi olsun. Azad olmayan düşüncələrdən, sıxıntlı beyinlərdən mütərəqqi ideyalar, fikirlər doğulmaz. Necə ki, biz, ünvanlanan sualların cavablarından ideyalılığı görürdük. Sual belə idi: “Dostunuz valideyninizin xoşuna gəlirmi?” Cavablar haqqında konkret danışmayacam. Bircə onu deyəcəm ki, şagirdlərin cavabları insanın insana dəyər verməsi, dostun dostu xarakterizə etməsi, cəmiyyətin qanunauyğunluqları baxımından müzakirə edilməsi çox təqdirəlayiq idi. Ən əhəmiyyətli cəhət isə, qeyd etdiyim kimi, fikir və düşüncələrdəki azadlıq meyilləri, düşüncə, təfəkkür nəticəsi olması etibarilə xarakterik idi. Cavablardan həm də obyektivlik meylləri duyulurdu. Hiss edirdim ki, siniflə ümumilikdə aparılan tərbiyəvi pedaqoji-psixoloji iş şagirdlərin mənəvi tərbiyəsində hərtərəfli müsbət rol oynayır. Sağlam düşüncə, bütöv əqidə, şəxsiyyət kamilliyi bu yeniyetmələrin həyat amallarıdır.

Samir Mehdizadənin növbəti sualı “cütlər” tərəfindən cavablandırılmalı idi. Sualın məzmununa diqqət yetirək: “Valideynlərinizlə hər hansı bir səbəbdən mübahisəniz olubmu?” Bu sual məzmun və mahiyyət etibarilə birinci sualdan daha ciddi səslənmişdi. Bu sualın cavabından artıq, şagirdin özünün mənəvi tərbiyəsi ilə yanaşı, ailə mühiti, ailənin cəmiyyətdəki mövqeyi, valideynlərin xarakterik xüsusiyyətləri meydana çıxacaqdı. Cavabalar haqlı olduğumu sübut edirdi. Hətta bir az daha irəli getsək deyə bilərik ki, cavablar ailələrin mədəni səviyyəsini, əxlaqi-mənəvi durumunu da xarakterizə edirdi. Əslində şagirdlər cavabları ilə həyat gerçəkliklərini, cəmiyyətin reallıqlarını xarakterizə edirdilər. Lakin hələ bu da müəllimin son məqsədi deyildi. Mövzunun ikinci hissəsi: şagird-müəllim münasibətlərindən bəhs etməklə, şagirdin cəmiyyətə baxışının müəyyənləşməsinə xidmət edirdi. Samir müəllim irəli sürdüyü suallarla şagirdinin düşüncəsindəki müəllimin obrazını açırdı. Onlar dərk edirdilər ki, yeniyetmələrin, gənclərin həyatında valideyni qədər mühüm rola malik olan bir insan da var: o, müəllimdir. Nahaq yerə demirlər ki, müəllim ikinci valideyndir. Türk dünyasının böyük oğlu Mustafa Kamal Atatürk söyləyir ki, cismimin sahibi atam Əli Rza əfəndi, fikir və düşüncələrimin sahibi isə müəllimin Ziya Göyalpdır.

Samir müəllimin ünvanladığı suallara rəğmən almaq istədiyi cavablarda şərəfli müəllimlik peşəsinə böyük ehtiram duyulurdu. O da duyulurdu ki, şagirdlərin müəllimliyə olan sevgisi həm də ailədən qaynaqlanır. Əgər fikirlərin bir tərəfində, tərəzinin bir gözündə valideyn dayanırdısa, digər tərəfdə eyni mahiyyət daşıyan müəllim dayanırdı. Təlimdə, tərbiyədə o zaman yüksək nəticədən danışmaq mümkündür ki, ailə və məktəb vəhdətdə fəaliyyət göstərsinlər. Əslində şagirdlərin bu nəticəyə gəlməsi bir neçə cəhətdən xarakterik idi. Və bu xarakterizmi dərsin mahiyyəti, ruhu da hesab etmək olardı: Bu da ondan ibarətdir ki, bütün sinfi işlətməyə nail olan müəllim nəticəyə də onlarla birlikdə gəlmişdi. Bu nəticə isə yeniyetmələrin gələcək həyatında mühüm rola malik olan valideyn, müəllim zəhmətinin, bu zəhmətə olan ehtiramım dərk olunması idi. Samir müəllim yetirmələrinə bu ehtiramı aşılamaqla, həyat fenomenini dərsin baş roluna gətirə bilmiş və ona yetirmələrində sevgi aşılaya bilmişdi.

Böyükağa MİKAYILLI